Nju Jork Tajms, 1983: Diçka duket se po zien në Shqipërinë e izoluar

Marvine Henrietta Howe, nga viti 1977 deri në vitin 1984, ka qenë shefja e zyrë së të përditshmes amerikane Nju Jork Tajms në Athinë. Në këtë artikull të shkruar për gazetën amerikane në tetorin e 1983, Howe bën një përpjekje për të parë Shqipërinë “nga vrima e çelësit”, përtej kufirit me Greqinë.

Pavarësisht izolimit total me dorë të hekurt, gazetarja me shumë eksperiencë ka mundur të shkëpusë informacione të vyera, e ndihmuar edhe nga fakti që, siç thotë vetë, Greqia ishte në atë kohë shteti më “miqësor” dhe me më shumë hyrje-dalje me Shqipërinë. Pavarësisht Ligjit të Luftës që ishte në fuqi.

Në artikullin e Howe,  që bota.al e sjell në shqip për lexuesit, mësojmë për përpjekjet e diplomatëve të huaj, të cilët e kanë pothuaj të pamundur të marrin vesh se ç’po ndodh në Shqipërinë e izoluar, vetëm 7-8 muaj përpara se udhëheqësi Enver Hoxha të ndërronte jetë. E megjithatë, nga ata pak njerëz që kanë mundur ta vizitojnë Shqipërinë komuniste, është mundur të shkëputen informacione të copëzuara. Si për shembull një përpjekje për t’u rilidhur me Kinën, pasi është kuptuar se “mbështetja në forcat tona” nuk mjafton. Apo informacionet për spastrimet në nivelet më të larta, dhe një luftë për pushtet që ka nisur, për pasardhësin e Enver Hoxhës.

Për më shumë, lexoni artikullin e Nju Jork Tajms, të 23 tetorit 1983. / bota.al

Nga Marvine Howe

Shqipëria, vendi më i izoluar në Evropë, raportohet se po shkon qetë-qetë drejt rinovimit të lidhjeve me aleaten e saj të dikurshme, Kinën, dhe në të njëjtën kohë thuhet se po kalon nëpër spastrime politike dhe gjyqe sekrete.

Diplomatët këtu në SHBA, që përpiqen të ndjekin zhvillimet në atë vend thonë, megjithatë, se e kanë pothuaj të pamundur të shpjegojnë me siguri të plotë se çfarë po ndodh në Shqipëri, ku udhëheqësit vazhdojnë të pohojnë se sistemi i tyre është i vetmi shembull i pastër në botë i Marksizëm-Leninizmit.

Diplomatët thonë se ata kanë tendencë të besojnë që zhvillimet e tanishme mund të lidhen me një luftë të mundshme të fshehtë për pushtet, mbi pasardhësin e Enver Hoxhës, udhëheqësit 75-vjeçar të Partisë Komuniste, i cili ka qeverisur për gati katër dekada

Me vendndodhje përballë Italisë, në hyrje të detit Adriatik, Shqipëria me një popullsi prej afro 2.6 milion banorë, është krejt e mbyllur për botën, përveç disa pak njerëzve, kryesisht nga Greqia, Turqia, Franca dhe disa shtete neutrale. Gazetarët e huaj, përveç atyre që janë miratuar ideologjikisht, zakonisht nuk lejohen.

Prishja me Moskën dhe Pekinin

Shqiptarët, të cilët prej kohësh njihen si një popull i izoluar, klanor, janë mbyllur në barrikadë brenda ortodoksisë së tyre komuniste, që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. Izolimi i tyre u forcua pas prishjes me Moskën në vitin 1961 dhe ndarjes me Kinën në vitin 1978, për shkak të liberalizimit që pasoi vdekjen e Mao Cedunit.

Megjithëse teknikisht Greqia dhe Shqipëria kanë qenë në gjendje lufte që nga Lufta e Dytë Botërore, Qeveria greke është një nga të paktat që ka mbajtur marrëdhëniet miqësore me Shqipërinë.

Në 1944, Greqia shpalli pretendimet e saj për një pjesë të Shqipërisë jugore – që në Greqi e quajnë Epiri i Veriut – që ajo thotë se popullohet nga shqiptarë me prejardhje greke. Zyrtarët grekë thonë se kjo çështje është lënë në sirtar, që pas rivendosjes së marrëdhënieve tregtare dhe diplomatike mes dy vendeve, në vitin 1971.

Sipas Vlassis Socratides, një gazetar dhe anëtar i një organizate të quajtur Komiteti për Betejën për Vorio-Epirin, janë midis 20,000 dhe 25,000 shqiptarë Grekë sot në burgjet shqiptare dhe 80,000 të tjerë në kampe pune.

Shqiptarët në Greqi

Greqia është shtëpia ku jetojnë rreth 60,000 deri në 80,000 shqiptarë etnikë që u vendosën këtu përpara se kufiri të mbyllej në vitin 1949. Ata formojnë një grup presioni të rëndësishëm dhe të mirëorganizuar.

Aktualisht, Greqia dhe Italia janë dritaret kryesore të Shqipërisë në botë. Ato janë vendet e vetme me lidhje direkte telefonike me Shqipërinë dhe ndër të paktat që mbajnë lidhje ajrore dhe kanë ambasada në Tiranë, kryeqytetin shqiptar.

Përveç disa pak refugjatëve shqiptarë në Greqi, ekziston një lëvizje e kufizuar e diplomatëve, gazetarëve, biznesmenëve, artistëve dhe të afërmve grekë, të cilët sjellin përshtypje, lajme dhe thashetheme. Biseda me ta ofron një pamje të çuditshme dhe kontradiktore, të një vendi që është i paarritshëm për pjesën më të madhe të botës.

Diplomatët perëndimorë në Greqi thonë se kanë dëgjuar për një seri gjyqesh që filluan në Shqipëri këtë vit, të lidhura në një farë mënyre me ish-kryeministrin Mehmet Shehu dhe ndihmësit e tij. Sipas rrëfimeve zyrtare shqiptare, zoti Shehu vrau veten në dhjetor 1981. Disa burime shqiptare thonë se ai u vra.

Të vrarë dhe të burgosur

Shqiptarët këtu që kanë kontakte në Shqipëri, thanë se Z. Shehu kryeson një listë prej 30 ministrash dhe zëvendësministrash, që thuhet se, ose u vranë, ose u burgosën. Lista thuhet se përfshin ish-Ministrin e Mbrojtjes Kadri Hasbiu, i cili u shkarkua nga detyra nëntorin e kaluar, dhe ish-Ministrin e Brendshëm Feçor Shehu, i cili u shkarkua në Janar 1982.

Një provë e një lëvizjeje të mundshme të Shqipërisë, drejt ripërtëritjes së marrëdhënieve me Kinën, shihet këtu në Greqi tek nënshkrimi i një protokolli tregtie dhe pagesash në Pekin, më 4 tetor nga Zëvendësministri shqiptar i Tregtisë së Jashtme dhe një përfaqësues i Ministrisë së Tregtisë së Jashtme kineze.

Marrëveshja citohet nga ekspertë të Ministrisë së Jashtme Greke si dëshmi e vetëdijësimit të Shqipërisë, se politika e mbështetjes në forcat e veta nuk është e mjaftueshme. Ekspertët thonë se Shqipëria ka nevojë urgjente për armë dhe pjesë këmbimi për makineri, për të zëvendësuar stoqet e vjetëruara.

Diplomatët këtu thonë gjithashtu se Ministri i Jashtëm i Shqipërisë u takua me homologun e tij italian, në Kombet e Bashkuara në Nju Jork, kohët e fundit.

Marrëdhëniet me Greqinë

Për më tepër, Shqipëria dëshiron ”marrëdhënie më të ngushta dhe më të ngrohta” me Greqinë, sipas një gazetari grek, George Tsiouni, i cili ka shkruar artikuj mbështetës për Shqipërinë në të përditshmen e majtë Eleftherotypia. Ai thotë se shqiptarët nuk mund ta kuptojnë pse qeveria greke e Kryeministrit Andreas Papandreou, nuk e shfuqizon ligjin e luftës midis dy vendeve.

Artikujt Eleftherotypia, të cilat duket se synojnë të kundërshtojnë rrëfimet negative nga emigrantët shqiptarë, e përshkruajnë vendin si ”një kështjellë me pak miq dhe shumë armiq” – domethënë Bashkimi Sovjetik, Shtetet e Bashkuara dhe Jugosllavia.

Tsiouni ka shkruar për përparimin e jashtëzakonshëm të Shqipërisë, përfshirë ato që ai i quan fermat shtetërore me prodhimtari rekord në grurë, misër dhe drithëra të tjera, dhe ”kërcime” në të gjithë sektorët e industrisë. Qëllimi i industrisë shqiptare, shtoi ai, është të ndërtojë automobila, pasi këto duhet të importohen.

Bunkerët e kudondodhur

Ndryshe nga ai, udhëtarët grekë zakonisht përshkruajnë një Shqipëri të shënuar nga varfëria, militarizmi dhe kontrolli total.

Një zyrtar grek që vizitoi kohët e fundit vendin, tha se ai ishte i tronditur nga pamjet e fëmijëve të zbathur e të leckosur, mungesa e patateve, një mungesë makinerish dhe prania e bunkerëve kudo, madje edhe në qendër të Tiranës, pranë Ambasadës Greke. “Duket se dy nga 10 shqiptarët janë ushtarë dhe një është polic”, vërejti ai.

Autoritetet greke këtu thonë se janë të shqetësuar për pakicën greke në Shqipëri, por, sipas fjalëve të njërit prej tyre, mund të bëjnë më shumë sesa ”të mbajnë lidhje telefonike dhe postare”. Diplomatëve u duhet leje për të udhëtuar më shumë se 25 milje jashtë kryeqytetit, dhe një leje e tillë nuk është shpesh e kollajtë. Konsujve nuk u lejohet të vizitojnë burgjet.

“I gjithë vendi është si një burg i madh”, thotë Elias Fani, një grek etnik 27-vjeçar që u largua nga Shqipëria në 15 Prill. Ai u arrestua si student dhe u akuzua për përhapjen e propagandës antiqeveritare. Ai kreu gjashtë vjet punë të detyruar në minierë.

Në këmbë, përtej kufirit

Fani tha se fillimisht u përpoq të notonte drejt ishullit grek të Korfuzit, por iu desh të hiqte dorë pas tetë orësh në ujë të akullt. Më pas, ai përshkoi 40 milje nëpër zonën kufitare malore drejt qytetit grek të Janinës. Si shumë refugjatë shqiptarë, tha ai, shpreson të shkojë në Shtetet e Bashkuara.

Këtë vit 21 shqiptarë, në mesin e tyre tre roje kufitare me uniformë, kanë arritur të arratisen përtej kufirit për në Greqi. Kjo është shifra më e lartë në vitet e fundit; mesatarja ka qenë katër ose pesë në vit, sipas zyrës së Komisionit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët.

The New York Times, 23 tetor 1983 / Në shqip nga bota.al