Libri

Imazhi i Ballkanit në këndvështrimin e Tjetrit

Nga Dorian Koçi 

imazhi i ballkanizmitNëse do të mundnim që të bënin një kapërcim në kohë dhe të realizonim që historiani antik Herodotis të përpiqej të shkruante për territoret e njohura si Ballkan në ditët e sotme, sërish në librin e vet “Historitë” në fillim të shekullit të nacionalizmit apo shekullit të gjatë 1775-1922 si e perifrazon studiuesi Andrew Baruch Wachtel në librin e tij “Ballkani në Historinë Botërore”, nuk e dimë sesi do të shkruante për të. A do të ndihej ai sërish si një dëshmitar i paanshëm dhe i pafajshëm i fillimit të të shkruarit të historisë apo do të ishte dhe ai i kompleksuar si gjithë të tjerët të mëvonshëm, jo për arsye të mosnjohjes historike sesa për tërësinë dhe të veçantën që përbën Ballkani. Herodotis njihte në fakt vetëm brigjet e gadishullit dhe për brendësinë e tij shkroi nën stilin e kohës, duke e konsideruar qytetërimin e trakasve si barbar dhe të ndryshëm nga qytetërimi i kolonive greke. Mirëpo, koha në fakt, kur lexon duket se ka ngelur në vend, sepse edhe në shekullin XIX, moment kur fillon dhe rritet interesimi për Ballkanin nga perëndimorët, gjithandej gjejmë të njëjtën vlerësim për brendësinë e gadishullit, duke thelluar më tej paradigmën ndarëse Lindje-Perëndim. Ky perceptim ndodh në Ballkan, sepse si shpjegon dhe Andrew Baruch Wachtel, “para se ai të përkufizohet si një tufë vendesh, duhet parë më fort si hapësirë kufitare e ndërmjetme, ku katër qytetërimet më të mëdha të botës u shtresëzuan mbi njëri-tjetrin, në mënyrë të qëndrueshme për të dhënë në fund një qytetërim vendor kompleks, dinamik, nganjëherë që merr zjarr shpejt, shumështresor”. Për një studiues që shkruan për Ballkanin, është shumë e vështirë të ruajë një neutralitet akademik pa rënë në kurthin ndjellës të parjes së problemit si një tokë apo territor të ndërmjetëm as Lindje as Perëndim, duke i parë qytetërimet më tepër si produkte të jashtme të ardhura në Ballkan sesi një pjesë organike dhe e qenësishme e tij. Mirëpo, kurbat e zhvillimit të qytetërimeve flasin ndryshe. Të katër qytetërimet e mëdha që kanë influencuar në shtratin kulturor të Ballkanit, kanë në themel të tyre një qytetërim humanist, si ishte ai i Greqisë së lashtë, që qëllon të jetë dhe qytetërimi eksportues i gadishullit ndër territore të tjera. Atëherë, natyrshëm lind pyetja, se përse Ballkani është disi më ndryshe se territoret europiane? Kjo pyetje merr disa herë përgjigje në librin “Ballkani në Historinë Botërore” përmes një analize të thellë sasiore e cilësore të faktorëve politikë, ekonomikë dhe kulturorë të rajonit e lidhjeve të tij me botën. Në libër përjeton të gjitha fazat e zhvillimit historik të Ballkanit, ku konstaton si ballkanas e banor i gadishullit jo pa një ndjenjë kënaqësie se nuk ka periudhë të historisë botërore ku Ballkani të mos jetë i pranishëm. Në këtë rrugëtim historik e kulturor, përmes këtij libri në fakt zbulon dy paradokse që nuk qëndrojnë me njëra-tjetrën. Ndërsa në kapitujt ku përshkruhet fillimi i nacionalizmit dhe luftërat shkatërrimtare për të krijuar shtetet kombëtare duke përjashtuar të Tjerët dhe të Ndryshmit që nuk plotësojnë kriteret për t’u përfshirë në komb apo dhe në marrëdhëniet kulturore të Ballkanit me Europën ndihen gjurmët e një diskursi të pashmangshëm orientalist, në trashëgiminë politike të sotme të Ballkanit duket se ky mentalitet dora dorës po venitet. Gadishulli, së bashku me vështirësitë për të zgjedhur emrin e tij si dëshmohet qartë në libër, është larguar gjithnjë e më shumë nga termi Ballkan për të kaluar tek emërtimi Europë Juglindore, ndërsa fryma që e bëri të veçantë mbijeton më tepër në kulturë materiale, kulturë shpirtërore, kulinari e institucionin e kafesë, padyshim tashmë allafrënga ekspres, por gjithsesi me të njëjtën ngarkesë shpirtërore si rreth tre shekuj më parë, kur hyri si modë në Ballkan, vazhdon të mbijetojë duke e shndërruar në rajonin më interesant të Europës. Në vija të përgjithshme mund të flasësh për një cekje orientaliste sa herë që të huajt diskutojnë për të, ndërsa parë nga vetë ballkanasit, kjo qasje mund të kalojë në termin Ballkanizëm, një ndjesi e të qenët komfort e tolerant ndaj Tjetrit nën çatinë e perandorive të mëdha. Andrew Baruch Wachtel zbulon përmes faqeve të librit të tij, edhe një detaj tjetër shumë të rëndësishëm për të kuptuar tolerancën fetare në Ballkan, ku këtë tolerancë nuk e rreshton si një vlerë shpirtërore të sofistikimit shpirtëror të ballkanasve, por më tepër si një mospërfillje nga pushtete të ushtruara nga lart-poshtë mbi popullsitë e Ballkanit. Krishterimi, Islami janë parë si prurje të pushteteve perandorake, sa herë që kanë ndodhur pushtimet, një farë batice e zbatice mbi kulturat vendase, çfarë ka sjellë një ndjenjë bashkëpunimi e solidariteti të popullsive mbi fatet e përbashkëta politike. Për Shqipërinë e shqiptarët, ky udhëtim historik në kohë e hapësirë dëshmon edhe njëherë tjetër mungesën e një institucioni qendror administrativ apo shpirtëror për të realizuar ngrehinën nga do të ngrihej dhe shteti mesjetar. Ballkani, ballkanasit vazhdon ende të ndjellë një kuriozitet ekzotik në Europë, por vlera e tij kuptohet më tepër kur ato rreshtohen në botime akademike të tilla që nxjerrin në pah vlerat e vërteta të rajonit.

Related Articles

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button