Çfarë grua është një grua

Nga Rudina Xhunga

Libri që dua të tregoj, është nga ata që të mbajnë frymën pezull, që të lënë pa frymë fare, që ta marrin shpirtin, në çdo germë, çdo faqe, çdo kapitull dhe ta shkundin. Është “Një grua në Berlin”, ditar i një gruaje 30-vjeçare, mbajtur nga 20 prilli deri në 22 qershorin e 45, në Berlinin e pushtuar nga rusët. Autorja është e panjohur, anonime, e tillë donte të mbeste. Përkthyesja është Helena Kadare. Unë blej me vrap, çdo libër qe përkthen Helena, sepse më ngjan si një libër që ajo do të donte ta shkruante.

Hyj te njerëzit thellësisht të ndikuar nga letërsia e përkthyer prej saj, madje mund të ndaj me data, etapa dhe ngjarje, çfarë më ka ndodhur, pasi kam lexuar librat e saj. Për këtë nuk isha e përgatitur, isha bosh, isha pa kohë për lexim, plot lajme të tipit, Meta i jep 42 lule blu, liderit Basha. E pra, që të lexosh këtë libër, duhet ta pastrosh kokën nga banaliteti që na rrethon dhe duhet të gjesh një kohë për vete, një dhomë për vete dhe t’iu jepesh e gjitha, këtyre radhëve lakuriqe te një historie të patreguar. Është historia e një shtëpie berlineze, ku banorët rrinë në bodrum dhe presin të mbarojë lufta.

Lajnë sytë, vishen, ndajnë çaj, dhe nuk dinë nëse ajo që do të vijë, do të jetë një Ivan mbi bark, apo një amerikan mbi kokë… Derisa ata vijnë, rusët, fitimtarë, të babëzitur, për të treguar se mund t’iu bëjnë grave gjermane, atë që burrat e tyre, iu bënë grave ruse. Dhe kjo është çfarë ndodh në sipërfaqe të këtyre faqeve, një përdhunim i përnatshëm, i çdo gruaje që ata gjejnë në shkallët e shtëpisë berlineze, në dhomat pa mure dhe burra, në papafingot ku fshihen vajzat e virgjëra, derisa i gjejnë dhe i shqyejnë. Një përdhunim që nis si tmerr dhe përfundon si humor i zi, siç vetëm një grua di ta tregojë, di ta fshehë, di ta kalojë.

Por kjo është ajo që kalon nëpër fletë, ajo që shkruhet poshtë tyre, brenda tyre, është rrëfimi i kësaj 30-vjeçareje që vallëzon lakuriq nëpër shkronja, pa drojë, pa dhimbje, pa mëri, pa shpirt, vetëm trup, thjesht trup që i duhet ta lërë nëpër burra, një herë për frikë, pastaj për llahtar, pastaj për uri, pastaj për gjumë, pastaj për siguri. Dhe bashkë me trupin e vet, ajo tregon dhe trupat e grave të tjera, të likeristes që rusët e ndjekin nëpër shkallë, të vejushës që e përdhunojnë në dhomën ngjitur, të vajzës që u hodh nga kati i tretë, i gruas me dy fëmijë që rusët nuk e prekin se ajo iu nxjerr bebet e vogla, sa herë ata hyjnë. Janë historitë e trupave të gjithë atyre grave, që në të vërtetë pësuan luftën. Ndërsa burrat e tyre nuk ishin.

Tani kam arritur në faqen 195 dhe nuk po vazhdoj dot më tej, sepse më janë ngatërruar personazhet.

Gratë gjermane më ngjajnë me gratë kosovare, më duket sikur po lexoj për to. Sikur kam kaluar në kohë, 50 vjet më pas dhe shoh sesi sërish janë gratë qe e pësuan atë mallkim, gratë që i përdhunuan si plaçkë lufte, që ju vranë vajzat para syve, gratë kosovare qe ruanin shtëpitë, teksa burrat ishin larg.

Gratë e mjera dhe të jashtëzakonshme të këtij vendi që nuk kanë pasur gojë të qahen, të tregojnë, dhe pa fjalë e lot, vdiqën gojëkyçura, gratë që folën dhe i turpëruan e harruan, gratë që i përzunë burrat, e mbetën rrugëve, derisa vdiqën, sikur ishte faji tyre. Gratë e këtij vendi që nuk u gjet penë t’i tregojë, siç i tregoi kjo grua anonime në një libër, sa një jetë, sa një çlirim, sa një shpagim, sa një e vërtetë, që vret dhe bërtet se kjo është lufta, nëse do hysh do e paguash, me gratë e tua, me gjënë më të çmuar që ka një vend, me gratë dhe vajzat e tij.

Ato janë çmimi i vërtetë i çdo lufte.

Ndërsa dua të vazhdoj të lexoj, më duhet të gjej kohën që ky libër kërkon, të mund ta çoj deri në fund, që të më kalojë ky ngërç që më ka bllokuar lotët, ky lëmsh, kjo dhimbje, kjo etje, kjo uri për një të vërtetë që nuk e ke ditur, që e ke injoruar, që nuk e ke besuar, por ja që duhej të takoje një ditë këtë grua në Berlin, që sfidon me akullin nëpër gishta, i cili zbret nga fletët drejt e në zemrën tënde, duke të ngrirë të gjithën.

Ndaj unë po pres fundin, faqen e fundit, germën e fundit, historinë e fundit, që të mund të shkrij dhe t’i kthehem jetës sime, jo dot si më parë, sepse kështu ka ndodhur me çdo libër qe Helena Kadare më ka dhuruar, duke e shqipëruar me shqipen e saj të bekuar.

Nuk kam qenë kurrë e njëjta, pasi e kam lexuar. As ti që e lexon, pasi të kesh lexuar këto radhë, nuk do të jesh më i njëjti. Nëse je grua, ti e di. Por lexoje, lexoje patjetër. Por nëse je burrë, ah, ti nuk di asgjë, çfarë gruaje është një grua. Ndaj, lexoje këtë libër.