Opinion

Lindja e mesme moderne

Mimoza GOLIKJA

 Shpesh është thënë se historia  moderne e Lindjes së Mesme që fillon dhe  përfundon me  marrëveshjen  Sykes-Picot 1916, nënshkruar një shekull më parë, është shkaku i konfliktit në Lindjen e Mesme. Por sipas studjuesve referuar arkivave kombëtare të Mbretërisë së Bashkuar  ky argument, edhe pse pjesërisht i vërtetë, injoron çështjet etnike dhe sektare endemike në rajon. Marrëveshja i kreditohet  diplomatit britanik, Sir Mark Sykes, dhe diplomatit francez Francois Georges-Picot që udhëhoqën negociatat me dyer të mbyllura pas Luftës së Parë Botërore,  nga të cilat një sasi e korrespondencës sekrete doli më vonë.

Edhe pse Sykes-Picot është vetëm një pjesë e historisë së Lindjes së Mesme, është e pamohueshme se marrëveshja ishte kritike sepse ajo vendosi kornizën për shumë prej kufijve që ende sot përcaktojnë Lindjen e Mesme, përcaktimin e Jordanisë, Libanit, Sirisë, Irakut, Mandati i  Palestinës dhe disa vende të Gjirit Arabik. Disa nga këto shtete kanë qenë më të suksesshëm se të tjerët, por të gjithë kanë kaluar trazira në ndërtimin e shtetit gjatë shekullit të kaluar, ndërsa është e njohur gjerësisht, se marrëveshja vendosi një rrjet idealist postkolonial të thjeshtë mbi një rajon kompleks me kufijtë që shpejt u bënë të vërtetë.

Marrëveshja Sykes-Picot në vetvete është ndoshta pak e rëndësishme ndërsa konferencat e shumta çuan në zbatimin e saj, siç ishte konferenca e San Remos në 1920,  e cila ndau territoret gjermane dhe osmane në vendet  e administruar nga britanikët dhe francezët, si dhe Konferenca e vitit 1921  e Cairo-s, e cila ndau mandatin e Palestinës në të Transjordanisë dhe Palestinës. Krijimi i stilit evropian i  këtyre shteteve kombëtare, të sjell në mendje marrëveshjen origjinale, të vitit 1916, por gjithashtu  nocioni se prejardhja ka përcaktuar  kaosin e fatit gjeografik, injoron realitetin etno-sektar në terren në këto vende, ashtu siç bëri dhe vetë marrëveshja Sykes-Picot. Mes sektarizmit, kufijtë politike shpesh janë të parëndësishëm.

Përgatitja për një epokë  post-osmane në Lindjen e Mesme

Pasi shpërtheu lufta në verën e vitit 1914, aleatët-Britania, Franca dhe Rusia, mbajtën shumë diskutime në lidhje me të ardhmen e Perandorisë Osmane, (tani duke luftuar në anën e Gjermanisë dhe Fuqive Qendrore), dhe hapësirën e saj të madhe të territorit në Lindjes së Mesme, Arabisë dhe Evropës jugore-qendrore. Në mars të vitit 1915, Britania nënshkroi një marrëveshje të fshehtë me Rusinë mbi në territorin e perandorisë, hartimi i së cilës kishte çuar turqit të  bashkonin forcat me Gjermaninë dhe Austro-Hungarinë në vitin 1914. Nga kushtet e saj, Rusia do të aneksonte kryeqytetin osman të Kostandinopojës dhe mbante nën kontroll Dardanelet (ngushticën mjaft të rëndësishme që lidh Detin e Zi me Mesdheun) dhe gadishullin Gallipoli, objekt i pushtimit të madh aleat ushtarak  filluar në prill të vitit 1915. Në këmbim, Rusia do të binte dakord me pretendimet britanike në fusha të tjera të ish-Perandorisë Osmane dhe Persisë qendrore, duke përfshirë edhe rajonin e pasur me naftë të Mesopotamisë.

Në vitin 1916, Lindja e Mesme ishte shumë ndryshe nga sa është sot dhe duke filluar që në vitin 1915, Franca dhe Britania argumentonin në negociatat e përditshme mbi të cilat duhet të administroheshin territoret Levantine. Secila palë kishte parasysh territorin që do të përkthehej në forcën ushtarake për qëllime të fitimit të luftës dhe zgjerimin e territorit më pas. Së bashku ato parashikuan një shtet formalisht të pavarur por me ndarje arabe të ndarë mes sferave të kontrollit britanik dhe francez. Kjo do të lejonte qasje të portit dhe rrugët tokësore të tregtisë, ndërkohë që natyrisht, përmbante ndikimin rus në rajon. Negociatat e mëparshme mes fuqive të Antantës, si  Marrëveshja e Konstandinopojës e 1915, kishin caktuar pretendime të ndryshme territoriale, duke përfshirë ngushticat  e çmuara turke në Rusi. Por këto pretendime  ranë shpejt.

Më shumë se një vit pas marrëveshjes me Rusinë, përfaqësuesi britanik, Sir Mark Sykes i Zyrës së Luftës Britanike dhe ai francez Francois Georges Picot, konsull francez në Bejrut  u bënë autorë të marrëveshjes të fshehtë në lidhje me prenë e ardhshme të Luftës së Madhe. Picot përfaqësontë grupin për të siguruar kontrollin e Sirisë për Francën dhe nga ana e tij, Sykes ngriti kërkesat britanike për të balancuar ndikimin në rajon. Marrëveshja la pas dore në masë të madhe lejimin e rritjes së ardhshme të nacionalizmit arab, të cilin në të njëjtin moment qeveria britanike dhe ushtarake, punuan për ta përdorur në avantazhin e tyre kundër turqve.

Kështu në 19 maj 1916, përfaqësuesit e Britanisë së Madhe dhe Francës në mënyrë të fshehtë arritën  marrëveshjen, e njohur si marrëveshja Sykes-Picot, me të cilën shumica e tokave arabe nën sundimin e Perandorisë Osmane u ndanë në sfera të ndikimit britanik dhe francez me përfundimin e Luftës së Parë Botërore. Sipas sferës së caktuar, u ra dakord, “se do të lejohej për të krijuar administratë të tillë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, ose kontroll si ta dëshironin dhe  se si ata mund ta mendonin të arsyeshme për të rregulluar me shtetin arab apo Konfederatën e Shteteve Arabe. Edhe pse Rusia nuk e nënshkroi zyrtarisht marrëveshjen, ajo e pranoi në heshtje atë. Aleatët premtuan angazhimin e tyre për kontrollin rus mbi Stamboll dhe Ngushticën turke. Ata gjithashtu ranë dakord për të drejtuar kontrollin rus mbi disa pjesë të Anadollit lindor (Azisë së Vogël, ose Republika e Turqisë së sotme)”. Kështu “Bregdeti sirian dhe Libani i sotëm shkoi për Francën; Britania do të merrte kontroll të drejtpërdrejtë mbi Mesopotaminë qendrore dhe jugore, nëpër provincat e Bagdadit dhe Basrës. Palestina do të kishte një administratë ndërkombëtare, ndërsa fuqitë e tjera të krishtera, domethënë Rusia, ka mbajtur një interes në këtë rajon. Pjesa tjetër e territorit, një zonë të madhe, duke përfshirë Sirinë e sotme, Mosulin në veri të Irakut, dhe Jordaninë, do të kishte shefat arabë lokale nën mbikëqyrjen franceze në veri dhe britanike në jug. Gjithashtu, Britania dhe Franca do të mbanin kalim të lirë dhe të tregtisë në zonën e ndikimit të tjetrit”.

Publikimi i planit

“Fragmente të  gazetës “Manchester  Guardian”,  e hënë, 26 nëntor 1917”, janë  e para referencë në gjuhën angleze për atë që u bë e njohur si Marrëveshja Sykes- Picot.  Pretendimet ruse në Perandorinë Osmane u mohuan pas revolucionit bolshevik dhe bolshevikët lëshuan një kopje të Marrëveshjes Sykes-Picot, si dhe traktate të tjera. Ata zbuluan tekste të plota në “Izvestia” dhe “Pravda” më 23 nëntor 1917 dhe më  vonë,  “Manchester Guardian” shtypi tekstet më 26 nëntor, 1917.  Kjo shkaktoi vështirësi të madhe midis aleatëve dhe mosbesim në rritje midis tyre dhe arabëve.

Marëveshja  Sykes-Picot u bë publike vetëm tre javë pas Deklaratës Balfour. Deklarata anglo-franceze  e nëntorit 1918, kishte zotimin se Britania e Madhe dhe Franca do të “ndihmojnë në krijimin e qeverive vendase dhe administratën në Siri dhe Mesopotami” me “ngritjen e qeverive dhe administratave që rrjedhin autoritetin e tyre nga ushtrimi i lirë i iniciativës dhe zgjedhja e popullsive indigjene”. Francezët kishin rënë dakord pa dëshirë për të lëshuar deklaratën në insistimin e britanikëve. Procesverbali i takimit i kabinetit “British War” tregon se britanikët “kishin përmendur ligjet e pushtimit dhe okupimit ushtarak për të shmangur ndarjen e administratës me francezët nën një regjim civil”. Britanikët theksuan se kushtet e deklaratës anglo-franceze kishin zëvendësuar marrëveshjen Sykes-Picot për të justifikuar negociatat freskëta mbi ndarjen e territoreve të Sirisë, Mesopotamisë, dhe Palestinës. Mirëpo më 30 shtator 1918, mbështetësit e Revoltës arabe në Damask deklaruan një qeveri besnike ndaj “mbretit të  arabëve” i shpallur. Zhvillimet e tjera në 6 janar 1920 dhe takimi  në Damask shpalli shtetin e pavarur të Sirisë më 8 mars 1920. Shteti i ri përfshinte pjesë të Sirisë, Palestinës, dhe Mesopotaminë veriore.

Konferenca në San Remo u mblodh me ngut. Britania e Madhe, Franca dhe Belgjika ranë dakord për të njohur pavarësinë e përkohshëm të Sirisë dhe Mesopotamisë, duke pretenduar mandatet për administrimin e tyre. Palestina ishte e përbërë nga rrethet osmane administrative të Sirisë jugore. Sipas të drejtës zakonore ndërkombëtare, njohja e parakohshme e pavarësisë së saj do të ishte një fyerje të rëndë për qeverinë e shtetit të sapo shpallur amë.

Franca kishte vendosur të qeveriste direkt Sirinë dhe mori masa për të zbatuar mandatin francez të Sirisë para se kushtet të ishin pranuar nga Këshilli i Lidhjes së Kombeve. Britania e Madhe gjithashtu emëroi një Komisioner të Lartë dhe të vendosi regjimin e tyre të detyrueshëm në Palestinë, pa marrë paraprakisht miratimin nga Këshilli i Lidhjes së Kombeve, ose marrjen e lënie formale të territorit nga  ish sovrani, Turqia. Përpjekjet për të shpjeguar sjelljen e aleatëve janë bërë në konferencën San Remo dhe në Dokumentin e Bardhë të Churchill të 1922.

Lidhur me lirimin e të dhënave të klasifikuara, sipas burimeve “përfaqësuesi i ministrsë  së Jashtme Grey gjatë negociatave McMahon-Hussein, duke folur në Dhomën e Lordëve në 27 mars 1923, bëri të qartë se, nga ana e tij, ai kishte dyshime serioze për vlefshmërinë e interpretimit të Qeverisë Britanike (Churchill)”. Ai bëri thirrje  “për të gjitha angazhimet e fshehta në lidhje me Palestinën se do të bëhen publike”. Më vonë shumë prej dokumenteve përkatëse në Arkivat Kombëtare janë hapur dhe publikuar.

A e bëri Marrëveshja Sykes-Picot Lindjen e Mesme moderne?

Marrëveshja e Azisë, ( emri zyrtar i Marrëveshjes Sykes-Pico) që u bë zyrtare nga Fuqitë Aleate të Luftës së Parë Botërore në Konferencën e San Remo në vitin 1920, jep një kuptim të përgjithshëm të sferave të ndikimit britanik dhe francez në Lindjen e Mesme. Qëllimi ishte për të ndarë mes tyre krahinat arabe të Perandorisë Osmane (jo duke përfshirë Gadishullin Arabik). Linja që u tërhoq në të gjithë hartën e Lindjes së Mesme, krijoi sferat koloniale të influencës që prenë direkt dhe artificialisht një rajon që më parë ishte i ndarë përgjatë vijave etnike, gjuhësore dhe fetare.

Zona “A” do të ishte nën ndikimin dhe kontrollin francez, ndërsa “B” do të ishte nën ndikimin dhe kontrollin britanik. Marrëveshja e Sykes-Picot gjithashtu propozoi një “administratë ndërkombëtare” për Palestinën.  Në vitin 1920, rajoni i fundit u transferua në kontrollin britanik si “Palestinë”. Ajo u drejtua nën administrimin civil britanik deri në vitin 1948, gjatë së cilës lëvizjet konkurruese nacionaliste arabe dhe sioniste u përleshën me njëri-tjetrin. “Shkaku i shumë prej këtyre përleshjeve ishin premtimet jorealiste të bëra në çdo anë nga britanikët, premtimet e lidhura direkt me rregullimin artificial të Lindjes së Mesme moderne iniciuar nga Marrëveshja e Sykes-Picot”.

Marrëveshja, më pas, ka ndihmuar “të formohen konturet e shteteve moderne në një rajon ku më parë nuk kishte qenë askush”, në thelb një marrëveshje mes dy fuqive kolonialiste të jashtme në rajon, “e cila që nga ajo kohë do të kishte  efekte shkatërruese”. Shtyllë e planit ishte Franca dhe Britania e Madhe që e përgatitën për të njohur dhe për të mbrojtur shtetet e pavarura arabe, apo konfederatën e shteteve arabe, në këmbim të ndihmës arabe për përmbysjen e Perandorisë Osmane.

Por sipas studjuesve  nga marrëveshja Sykes-Picot, kanë dalë tre probleme gjeopolitike.

Së pari,  “ajo mohoi premtimin kryesor që Britania u kishte bërë arabëve në 1910, se rebelimi i tyre kundër osmanëve dhe rënia e kësaj perandorie do t’i sillte atyre pavarësinë. Pavarësia nuk u materializua pas Luftës së Parë Botërore, dhe se këto fuqit koloniale, në vitet 1920, ’30 dhe ’40, vazhduan të ushtrojnë ndikim të madh në mbarë botën arabe, drejtimi i politikës arabe, në Afrikën e Veriut dhe në Mesdheun lindor, gradualisht, por me vendosmëri u zhvendos nga ndërtimi i sistemeve liberale të qeverisjes kushtetuese (që Egjipti, Siria dhe Iraku kishin dëshmuar në dekadat e para të shekullit të 20) në nacionalizmin agresiv”.

Problemi i dytë qëndron në tendencën “për të nxjerrë linja të drejta”. Kufijtë e krijuara rishtas “nuk korrespondojnë me dallimet aktuale sektare, fisnore, apo etnike në terren. Për periudhën nga fundi i kryqëzatave deri në ardhjen e fuqive evropiane në shekullin e 19, dhe pavarësisht kulturës tregtare të rajonit, sektet e ndryshme në mënyrë efektive kanë jetuar të ndarë nga njëri-tjetri”. Por sipas Sykes-Picot, kjo do të thotë se “kufijtë e krijuara rishtazi nuk korrespondojnë me dallimet aktuale sektare, fisnore, apo etnike në terren”. Kurse në periudhën nga fundi i 1950 deri në fund të viteve 1970, nacionalizmi arab i dha vrull të madh idesë se “një botë e Bashkuara Arabe do të reduktonte dallimet socio-demografike mes popullsive të saj”.

Problemi i tretë ishte se sistemi shtetëror që u krijua pas Luftës së Parë Botërore “përkeqësoi dështimin e arabëve për të adresuar dilemën vendimtare që ata kanë hasur gjatë shekullit të kaluar me gjysmë – luftën e identitetit, mes nacionalizmit dhe laicizmit, dhe nga ana tjetër, islamizmit (dhe në disa raste kristianizmit)”.

Themeluesit e moshës arabe liberale, sipas analistëve “nga fundi i shekullit të 19 deri në 1940, institucionet e krijuara shtetërore, (p.sh kushtetuta laike në Tunizi në 1861 dhe fillimet e një demokracie liberale në Egjipt në periudhën ndërmjet luftës), tregojnë që shumë grupe shoqërore,veçanërisht në klasat e mesme, përmes konservatorizmit dhe kornizës fetare të  referencës të shoqërive të tyre kanë udhëhequr modernizimin shoqëror”. Por pavarësisht përparime të mëdha në industrializimit, vazhdon pabarazia dramatike mes klasave të sipërme të mesme dhe shumicës së popullatave.

“Gjenerata e re, kjo strukturë shtetërore ështe gati për shpërthim dhe ndryshimi demografik ka shërbyer si shkas”, sipas BBC.  Gjatë katër dekadave të kaluara, bota arabe ka dyfishuar popullsinë e saj, në mbi 330 milionë  banorë, dy të tretat e tyre janë nën 35 vjeç. Kjo është një kategori njerëzish që ka trashëguar probleme të mprehta social-ekonomike dhe politike që nuk kontribuojnë për të, por që jeton pasojat e saj, nga cilësia e arsimit, disponueshmëria e vendeve të punës, perspektivat ekonomike, me perceptimin e së ardhmes. “Në thelb, vala e kryengritjeve arabe që filloi në vitin 2011, është përpjekja e këtij brezi për ndryshimin e pasojave të rendit të shtetit që filloi si pasojë e Luftës së Parë Botërore. Ky transformim duke shpalosur përfshin premtimin e një kërkimi të ri gjenerues për një të ardhme më të mirë, dhe rrezikun e një vale të kaosit që mund të përfshinte rajonin për disa vjet”.

Kompetencat e kaluara dhe të tanishme, problemet e pazgjidhshme

Edhe pse Perandoria Osmane ishte shkatërruar në vitin 1916, fara e nacionalizmit turk tashmë ishte mbjellë. Komiteti për Bashkim dhe Përparim, paraardhës i Partisë Republikane Popullore (CHP) që përqafaqësonte nacionalizmin turk, u themelua para rënies së perandorisë. Partia u rrit dhe nën drejtimin e Mustafa Kemal Ataturk galvanizoi ndjenjat nacionaliste rreth krijimit të  Republikës së re turke. “Nënvlerësimi i fuqisë turke ishte ndoshta ndër gabimet më të mëdha që fuqitë aleate bënë rreth tavolinave në mes të 1916 dhe 1922”. Në vitin 1911, Britania refuzoi ofertën e një aleance osmane, dhe në vitin 1915 Turqia realizoi një nga fitoret më të mëdha ushtarake në Dardanele, “tetë muaj fushata detare që tmerruan forcat britanike, franceze dhe ruse”. Kurse  sot në vitin 2016, një Turqi “pragmatike në rritje,  është aktive në të gjithë Lindjen e Mesme. Pavarësisht problemeve që mund të shkaktojnë marrëdhëniet e saj me disa prej aleatëve”, Turqia kërkon të ndërtojë një zonë të sigurt në veri të Sirisë, për të ndihmuar luftën kundër Shtetit Islamik dhe të mbështesë rebelët sirianë dhe të përmbajë përpjekjet kurde për sovranitet. (Kurdët përfaqësojnë shumicën etnike në juglindje të Turqisë). Për më tepër, Turqia është duke u përpjekur për të rindërtuar lidhjet me Izraelin, për të forcuar marrëdhëniet në Gjirin dhe për të ruajtur lidhjet e tij selektive me Kurdistanin e Irakut.

Në vitin 1916, shteti i sapolindur saudit ishte gjithashtu në rritje që do të bashkonte disa fise të ndryshëm të Gadishullit Arabik, disa nga territoret më të vlefshme duke u konsideruar se ishin  më parë nën kontrollin osman. Në vitin 2016, Mbretëria e Arabisë Saudite, kryeson botën arabe edhe pse me çmimet e ulëta të naftës. “Arabia Saudite përballon problemet e brendshme sociale, të sigurisë dhe sfidat ekonomike”, e megjithatë, “mbretëria është e etur për të ruajtur aksionet e saj si një zë i fuqishëm në rajon”.

1916 për Iranin, Lufta  e Parë Botërore përkon me dekadën e fundit të dinastisë Persiane Qajar,  me konkurrencën e influencës  ruse dhe britanike në territorin e Persisë. Për  dinastinë Qajars, të shekullit të 19, 1916 ka shënuar humbjen, përplasejn britanike dhe ruse, e shoqëruar me dobësi të brendshme, “që përmban pretendimet e saj territoriale në lindje në Herat, Kabul dhe Balochistan”. Pretendimet ndaj pushtetit “u bënë pjesë e nocionit iranian të integritetit kombëtar dhe përcaktuan kufijtë e shtetit iranian, disa prej të cilave kanë mbetur edhe sot”. 100 vjet më vonë, një Iran rrënjësisht i ndryshëm është aktiv në Lindjen e Mesme, që “në mos kërkon  territorin, kërkon për të ushtruar ndikim mbi fqinjët e tij përmes tregtisë, veçanërisht në Azinë Qendrore dhe përmes mbështetjes të milicive dhe lëvizjet politike në Siri, Irak, Liban dhe Jemen”.

Disa çështje të ngritura në negociatat Sykes-Picot kurrë nuk kanë marrë përgjigje dhe mbeten pyetje të vazhdueshme të sovranitetit dhe të pavarësisë kombëtare për Arabinë Saudite, Iranin dhe Turqinë,  dhe të gjithë në mënyrë aktive luftoj për të. Nga këto, janë më të shquarat shteti i coptuar palestinez, lidhur më shumë historikisht me Deklaratën e Balfour 1917 se sa me Sykes-Picot, si dhe pamundësina e një shteti kurd. “Të dyja çështjet kanë nxitur lëvizjet transnacionale dhe fushatat politike që janë kthyer disa herë  në të dhunshme”, thonë analistët. Çfarëdo sistemi i ndryshueshëm politik që u vendos në rajon, sipas David Fromkin, “politikëbërësit britanikë imponuan një zgjidhje mbi Lindjen e Mesme në vitin 1922, në të cilën, për pjesën më të madhe, as ata vetë nuk besonin”, që ka mbajtur larg “sistemet politike të mëvonëshme që janë testuar, refuzuar dhe ndryshuar”.

Edhe pse Sykes-Picot “përgjithmonë do të ketë një vulë në hartën politike të Lindjes së Mesme”, forca të tjera i kanë paraprirë dhe të tjera i kapërcejnë kufijtë e saj. Madje shumë analistë   mendojnë, se kjo ishte linja e drejtë e kufijve të pakomplikuar dhe, se “ndoshta kjo ishte arsyeja pse shumica e linjave që Mark Sykes, që përfaqëson qeverinë britanike, dhe Francois Georges-Picot, qeverinë franceze, ranë dakord në vitin 1916”, ku që të dy ideatorët e marrëveshjes kishin njohuri të plota të Lindjes së Mesme. Por megjithatë parimet kryesore të marrëveshjes që kishin negociuar me nxitim relativ në mes të trazirave të Luftës së Parë Botërore “vazhdojnë të ndikojnë rajonin sot e kësaj dite”. E ndërsa linjat e drejta Sykes-Picot  kishin  provuar në mënyrë të konsiderueshme të ishin të dobishme për Britaninë dhe Francën në gjysmën e parë të shekullit të njëzetë, “ndikimi i tyre në popuje e rajonit ishte krejt ndryshe”.

Mirëpo nga ana tjetër nëse Marrëveshja Sykes-Picot ka krijuar Lindjen e Mesme moderne, ajo është gjithashtu në qendër të shumë prej problemeve të vështira të rajonit. Më i rëndësishëm, të paktën historikisht, ka qenë konflikti izraelito-palestinez. Kohët e fundit, është ndarja e komb- shteteve arabe në zonë dhe ngritja e Shtetit Islamik (ISIL). Një nga qëllimet e deklaruara të tij është “për të çmontuar marrëveshjen”, ku lideri i tyre, ka bërë thirrje për “zëvendësimin kombeve të shkatërruar të zonës në një fuqi rajonale transnacionale”,  të ashtuquajturin “kalifat”.

Marrëveshja e Sykes-Picot është e dobishme për të kuptuar Lindjen e Mesme moderne. Ajo përfaqëson kuadrin e saj kolonial të kaluar dhe tregon potencialin për fraktura kombëtare  të natyrshme për të tashmen e rajonit dhe të ardhmen.

Të dyja fuqitë kishin interesa ekzistuese në rajon që dëshironin t’i mbronin dhe zgjeronin. Kurse sot islamistët, veçanërisht ata lidhur me al-Kaedën dhe IS, përfshijnë referencat për “kufijtë e Sykes-Picot”në propagandën e tyre, sipas raportimeve të Reuters.Komentuesit në Perëndim dhe në vende të tjera përdorin marrëveshjen për të shpjeguar trazirat bashkëkohore në botën arabe. Për ta, ajo përfaqëson “blowback”, efekte të padëshiruara dhe negative të ndërhyrjes imperialiste në rajon.

Analistët duke iu drejtuar problemeve në lindjen e mesme shpesh pohojnë, se përzierja imperialiste dhe krijimi i kufijve “artificiale” në rajon në fund të Luftës së Parë Botërore pengoi popullatën për konsolidimin e shteteve kombëtare në bazë të identitetit të tyre “natyror” dhe “të lashtë” sektar dhe etnik.

Related Articles

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Shiko gjithashtu
Close
Back to top button