SHBA dhe BE kërkojnë të hetohen dhe të ndiqen penalisht krimet zgjedhore

Duke cituar raportin e fundit të ODIHR, Ambasadorët Kim dhe Soreca shprehën vlerësimin për administrimin kompetent të zgjedhjeve të 25 prillit nga KQZ. Ambasadorët nënvizuan se tani është përgjegjësi e të gjitha institucioneve, autoriteteve dhe partive për të punuar me KQZ-në për të trajtuar rekomandimet e raportit përfundimtar të ODIHR-it.

Në njoftim thuhet se Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të mbështesin me forcë të gjitha përpjekjet për të siguruar që zgjedhjet në Shqipëri të përmbushin standardet më të larta, në mënyrë që vullneti i zgjedhësve të respektohet plotësisht.

Një ditë pas zgjedhjeve, OSBE publikoi një raport paraprak, por që ishte raporti i fundit nga institucioni i cili monitoroi zgjedhjet.

Raporti thekson se Partia Socialiste e cila ka pushtetin kishte avantazh për shkak të kontrollit të administratave lokale dhe keqpërdorimi i burimeve administrative.

Pavarësisht strukturës së fuqishme ligjore të vendosur për të ndaluar keqpërdorimin e burimeve administrative dhe minimizimit të përdorimit të postit, ministrat vazhduan fushatën gjatë angazhimeve zyrtare.

Fushata i dha partisë në pushtet një avantazh të rëndësishëm. Nxitja dhe presioni mbi nëpunësit civilë ishin fusha shqetësuese. Nga ana tjetër, në mënyrë zyrtare, Presidenti bëri fushatë kundër partisë në pushtet.

Po ashtu vihet re se pretendimet për blerje votash ishin prezente gjatë fushatës dhe kjo pasoi me një numër të lartë hetimesh.

Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin gjatë fushatës dhe një numër i lartë e hetimesh nisi në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë. Praktikat e përhapura të blerjes së votave, siç pretendohet, mbetën një problem.

Një nga pikat e raportit të OSBE/ODIHR është dhe databaza me të dhënat personale të mbi 900 mijë qytetarëve me të dhënat e tyre personale dhe preferencat politike, që cilësohet si një shqetësim serioz që i bëri votuesit të ndiheshin nën presion.

Dalja personale e të dhënave të rreth 900,000 shtetasve shqiptarë para zgjedhjeve, përfshirë preferencat e tyre politike ishte një shqetësim serioz dhe i bëri votuesit të ndiheshin nën presion.

Sa i përket fondeve të partive politike për fushatën zgjedhore, në raport thuhet se kandidatët nuk paraqesin transparencë para votuesve.

Kandidatëve nuk u kërkohet të paraqesin raporte financiare para ditës së zgjedhjeve, duke kufizuar kështu transparencën dhe aftësinë e votuesve për të bërë një zgjedhje të informuar bazuar në njohuritë e burimet e fondeve të fushatës.

Në raportin e ODIHR thuhet se gazetarët janë censuruar dhe kanë qenë përballë presionit e korrupsionit. Ndër të tjera përmend se nuk pati asnjë debat televiziv mes liderëve të partive më të mëdha politike në vend.

Pavarësia editoriale ndikohet negativisht nga interesat e pronarëve, gjë që shkakton vetëcensurë. Gazetarët mbeten të prekshëm nga presioni dhe korrupsioni. Ishte i dobët mbulimi mediatik i fushatës për partitë më të vogla dhe kandidatët e pavarur.

Trasnmetimi u bazua  nga mbulimi i thellë dhe analitik i të gjithë garuesve. E kombinuar me përmbajtjen e prodhuar nga partitë që transmetoheshin në programet e lajmeve, i kufizon aftësinë votuesve për një zgjedhje të informuar.

Për fat të keq, nuk u organizua asnjë debat televiziv midis udhëheqësve politikë.

Në raport thuhet se gjatë fushatës elektorale pati edhe tone negative nga partitë politike.

Gjithashtu u vu re një fushatë negative përmes përdorimit të posterave dhe gjuhës së përdorur gjatë fushatës nga disa udhëheqës partie dhe, në veçanti, Presidenti, ishte konfrontuese.

Platforma thelbësore e PS u përqendrua kryesisht në programin e vaksinimit COVID-19 dhe arritjet e qeverisë, duke përfshirë rindërtimet e vazhdueshme pas tërmetit të vitit 2019.

Koalicioni i udhëhequr nga PD dhe LSI u mblodhën rreth temës kryesore të kundërshtimit të fuqisë shumë të centralizuar të Kryeministri Rama. Opozita gjithashtu bëri fushatë për ekonominë, stimujt financiarë për rininë dhe fermerët, pagat dhe punësimi. Të gjitha palët ndanë objektivin e pranimit në BE.

Rekomandimet

1.Sistemi ligjor ka nevojë për rishikim të mëtejshëm për të adresuar tek ODIHR-i dhe Komisioni i Venecias rekomandimet dhe një numër paqartësish dhe mospërputhjesh. Ndryshimet në ligj duhet të paraprihen nga një proces i hapur dhe gjithëpërfshirës i konsultimit, dhe të miratohen para zgjedhjeve të tjera.

2.Shteti duhet të garantojë të drejtën për një zgjedhja të lirë dhe të fshehta. Çdo formë presioni për tu zbuluar se si njerëzit kanë votuar duhet të parandalohen.

3.Agjencitë e zbatimit të ligjit duhet të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht blerjen e votës. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova të për cdo blerje votash ose presion.

4.Shqipëria duhet të sigurojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve. Institucionet përkatëse duhet të hetojnë dhe sanksionojnë plotësisht çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në procesin e zgjedhjeve.

5.Legjislacioni duhet të ndryshohet për të siguruar që mediat janë në gjendje të mbulojnë në mënyrë të pavarur aktivitetet e garuesve zgjedhor me synimin që të kufizohet përmbajtja e prodhuar nga partia në lajme.

6.Për të respektuar parimin e mundësive të barabarta, të rishikohet pragu 1% për kandidatët e pavarur.

7.Për të garantuar sigurinë ligjore dhe administrimin efektiv të zgjedhjeve, rregullat duhet të jebë në përputhje me legjislacionin primar dhe të miratohen në kohën e duhur.

8.Për të forcuar transparencën dhe për të shmangur çdo vonesë në administrimin e zgjedhjeve, KQZ-ja duhet të publikojë një kalendar zgjedhor gjithëpërfshirës me afatet përkatëse, përfshirë miratimin e akteve nënligjore, për trajnime dhe detyra logjistike.

9.Duhet të punohet me teknologjinë për të rritur transparencën dhe besimin e publikut, kohën dhe burimet e përshtatshme për vëzhgimin publik dhe të pavarur të zgjedhjeve. Duhet të aplikohet votimi elektronik në një shkallë më të gjerë. Duhet të merren parasysh metodat e verifikimit të tilla si kontrollet e kufizimit të rrezikut.

10.Për të shmangur pavlefshmërinë e qëllimshme të fletëve të votimit dhe për të rritur besimin në procesin zgjedhor, autoritetet duhet të investojnë në programe të votuesve të përshtatura për kategori të ndryshme të votuesve.

11.Për të siguruar votim universal dhe trajtim të barabartë para ligjit, kufizimet e bazuara në
aftësitë e kufizuara mendore duhet të hiqen dhe duhet të vendoset detyrimi për të regjistruar votuesit mbi 100 vjeç.

12.Autoritetet lokale duhet të sigurojnë që të gjithë votuesit të informohen në kohën e duhur për vendin dhe kohën për shqyrtimin e listës së votuesve dhe vendndodhjen e qendrave të tyre përkatëse të votimit.

Regjistrimi i kandidatëve

13.Duhet të mundësohet që liderët e partive politike të garojnë në disa zona zgjedhore duke ruajtur parimin e barazisë.

14.Duhet të hiqen kufizimet për ata që depërtohen, fajësia e të cilëve nuk është dhënë nga një gjykatë.

15.Në mënyrë që të sigurohet siguria juridike, mund të jepen konsiderata për rishikimin e dispozitave në lidhje me numrin maksimal të kandidatëve në lista dhe renditjen e kandidatëve të ndryshëm.

Fushata Zgjedhore

16.Organet e zbatimit të ligjit duhet të hetojnë të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë keqpërdorimin të burimeve të shtetit në mënyrë transparente. Votuesit duhet të jenë sistematikisht të informuar në lidhje me mekanizmat e zbatueshëm për raportimin e çdo rasti të presionit dhe të jenë të sigurt se ata nuk do të përballen me pasoja negative.

Burimet financiare të fushatës

17.Autoritetet duhet të marrin në konsideratë ndryshimet ligjore për të zgjeruar rregulloret dhe kufijtë e burimeve dhe shpenzimet, siç janë caktuar për partitë politike, për palët e treta.

18.Në mënyrë që të rritet përgjegjësia e partive politike dhe transparenca e përgjithshme e partive politike gjatë procesit zgjedhor, duhet t’i kushtohet vëmendje kërkesës që garuesit të zbulojnë fushatën e tyre, të ardhurat dhe shpenzimet para ditës së zgjedhjeve.

19.Kapaciteti i KQZ-së duhet të zbatojë dhe të mbikëqyrë në mënyrë efektive kërkesat ligjore në lidhje me financimin e fushatës.

Media

20.Kodi Zgjedhor duhet të ndryshohet për të garantuar mundësi të barabarta për të gjitha palët në garë që të pasqyrohen në media, përfshirë hapësirën për reklamimin. Mund të merren parasysh konsiderata shtesë për caktimin e një kohe të caktuar të transmetimit falas në mënyrë të barabartë për të gjithë kandidatët gjatë fushatës.

Pjesëmarrja e pakicave kombëtare

21.KQZ-ja dhe palët e tjera të interesuara duhet të vazhdojnë programet personale të edukimit të votuesve të përshtatura për nevojat e pakicave kombëtare rome dhe egjiptiane. Mund të bëhen përpjekje shtesë nga autoritetet për të lehtësuar aplikimin ose rinovimin e kartave të identitetit nga votuesit që kanë vështirësi ekonomike.

Ankesat

22.Të merret parasysh rishikimi i ligjit në mënyrë që të sqarohet përgjegjësia për ankesat kundër vendimeve të KQV-së (Komisioni Qendror i Votimeve) dhe atyre që lidhen me shkeljet e fushatës, si dhe për të eleminuar padrejtësitë për ankuesit.

23.Siç përshkruhet nga Kodi Zgjedhor, të gjitha vendimet përkatëse të lidhura me zgjedhjet, përfshirë ato lidhur me sanksionet, duhet të rishikohen nga Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve dhe Kolegji Zgjedhor.