Greqia, atje ku autizmi të mbyll në qeli

Realitet – Fëmijët me nevoja të veçanta në Greqi shpesh paragjykohen dhe rrallë marrin kujdesin që meritojnë. Disa fëmijë që jetojnë në një qendër shtetërore të përkujdesit ndaj tyre, mbyllen brenda kafazeve, pasi stafi është shumë i paktë për t’i përballuar.

Nëntëvjeçarja Xheni qëndron dhe lëviz para-mbrapa, duke u mbështetur në shufrat prej druri të kafazit të saj.

Kur dera nuk është e mbyllur, ajo kërcen në dyshemenë e gurtë dhe ia hedh krahët infermieres. Por, pak minuta më vonë, ajo ia lejon vetes të mbyllet sërish pa shprehur nervozizëm apo interes.

Ajo është mësuar me kafazin e saj. Ka qenë shtëpi për të që kur ishte vetëm dy vjeçe.

Xheni, që është diagnostikuar me autizëm, jeton në një institucion të drejtuar nga shteti për fëmijët me aftësi të kufizuara në Leqena, një qytet i vogël në jug të Greqisë, mes 60 të tjerëve, shumë prej të cilëve të mbyllur në qeli ose kafaze.

Fotis, i cili është te të njëzetat dhe ka sindromën Daun, fle në një qeli të vogël të ndarë nga të tjerët nga shufrat prej druri dhe portës së kyçur. Në qelinë e tij ka vetëm një krevat tek. Ai nuk ka sende personale.

“Do të shkojmë në udhëtim?” – pyet djaloshi sa herë që sheh persona të panjohur. Por me vetëm gjashtë anëtarë stafi që kujdesen për më shumë se 65 banorët e qendrës, ka pak mundësi për t’u larguar nga aty.

Kushtet e pakta morën vëmendjen e autoriteteve për herë të parë pesë vite më herët, kur një grup të diplomuarish europianë qëndruan disa muaj në qendër si vullnetarë.

Catarina Neves, një e diplomuar në psikologji, ishte mes tyre.

“Në ditën e parë atje, isha plotësisht e tronditur … Nuk e imagjinoja kurrë që një situatë e tillë të ndodhte në një shtet modern të Europës, por isha më shumë e befasuar se stafi sillej sikur e gjitha kjo të ishte normale”, tha ajo.

Vullnetarët shkruan eksperiencat e tyre në një dokument që iu dërgua më pas politikanëve, zyrtarëve të Bashkimit Europian dhe çdo organizate për të drejtat e njeriut dhe atyre për personat me aftësi të kufizuara. Si përgjigje morën email-e falënderimi dhe asnjë premtim se gjendja do të rregullohej. Pra ata u injoruan.

Më pas, në 2010-n, dëshmia e vullnetarëve erdhi në vëmendjen e Avokatit grek të Popullit për të drejtat e fëmijëve, i cili vizitoi qendrën dhe publikoi një raport, ku citonte “kushtet e këqija të jetesës, mungesën e përkujdesit dhe mbështetjes, përdorimin e ilaçeve të skaduara, kafazet e izolimit dhe po ashtu dhunimin e të drejtave të njeriut”.

Ai iu referua gjithashtu faktit se kishte pasur disa vdekje në qendër, për shkak të mungesës së supervizorëve. Një 15-vjeçar kishte vdekur në 2006-n, pasi përtypi një objekt që kishte gëlltitur aksidentalisht. Dhjetë muaj më vonë, kur një 16-vjeçar vdiq, ekzaminimi pas vdekjes zbuloi se stomakun e kishte me plastikë, fije dhe fasho.

Pas këtyre incidenteve, menaxhimi i qendrës vendosi se niveli i stafit e kishte të pamundur të mbronte fëmijët nga rreziku. Zgjidhja e tyre rezultoi ndërtimi i kafazeve.

Megjithatë, raporti i Avokatit të Popullit doli në përfundimin se “kafazet dhe çdo praktikë që kishte të bënte me izolimin afatgjatë janë të paligjshme dhe bien në kontradiktë me detyrën për të respektuar dhe mbrojtur të drejtat e banorëve”, dhe ai nxiti qeverinë greke të merrte hapa të menjëhershëm në ndreqjen e situatës.

Por, pas pothuajse pesë vjetësh, ndryshimet e vetme janë sipërfaqësore.

Disa nga shufrat prej druri janë pikturuar dhe u gjend një donacion që të rregullohej një dhomë që të dukej si kënd lojërash, por nuk u bë asnjë ndryshim në staf apo në trajtimin e banorëve të sëmurë, të cilët ulen vetëm në dhomë dhe ua ngulin sytë mureve të bardha teksa një asistent i ruan nga larg.

Ka vetëm një infermiere dhe një asistent në çdo kat, të cilët janë përgjegjës për më shumë se 20 pacientë, por nuk ka doktor të përhershëm në këtë qendër.

Kur pacientët kanë nevojë të shkojnë në spital, ata shoqërohen nga një prej infermiereve, që do të thotë se 20 pacientë të tjerë lihen në kujdesin e vetëm një personi.

“Në turnet e natës shpesh lihen vetëm tre asistentë të tjerë, të cilët nuk janë madje as infermiere, për t’u kujdesur për më shumë se 60 personat me probleme mendore këtu. Nëse ka ndonjë problem mjekësor me fëmijët, nuk mund t’i kërkosh ndihmë askujt tjetër përveç Zotit”, tha një ish-infermiere, që së fundmi doli në pension nga qendra në Greqi.

Ajo thotë se kafazet janë të domosdoshme. “Ne luftuam që t’i ndërtonim kafazet-krevate, që t’u jepnim këtyre fëmijëve më shumë liri. Përpara kësaj, ata lidheshin vazhdimisht kokë e këmbë në krevat.”

“Gjithsesi, fëmijët janë mësuar me to tani. Ata i pëlqejnë.”

Doktori vendas, George Gotis, i cili ka ofruar vullnetarisht shërbimin e tij në qendër për më se dy dekada, gjithashtu i sheh kafazet si një gjë pozitive.

“Besoj se ky është një nga institucionet më të mira për fëmijët me probleme, jo vetëm në Greqi, por në Europë”, thotë ai.

“Shumë prej këtyre fëmijëve kanë jetuar më shumë se mesatarja që pritej dhe këto kafaze të shtrenjta janë ndërtuar që t’i ndihmojnë ata të jetojnë të qetë e të mos i bëjnë keq vetes.”

Drejtoresha e re e qendrës, Gina Tsoukala, e cila nuk është paguar prej një viti tani, thotë se nuk do të dorëhiqet, sepse ndien se u detyrohet banorëve që të qëndrojë dhe të luftojë për kauzën e tyre.

“Sigurisht se nuk duhet të kishim kafaze, por është e pamundur për ne t’i menaxhojmë ata kur kemi kaq nivel të ulët stafi.”

“Disa nga pacientët kanë tendenca vetëshkatërruese ose janë të dhunshëm, ndaj këshilla e doktorit ishte që të përdoreshin kafaze prej druri. Por fëmijët janë ende të lirë të komunikojnë dhe të ndërveprojnë me njëri-tjetrin.

Gjatë kohës së drekës, fëmijët që janë pas hekurave, ushqehen brenda kafazeve të tyre.

Drejtoresha thotë se nevojat bazike të fëmijëve mund të plotësohen nga stafi i saj. Me një infermiere dhe një asistent në turn për t’u kujdesur për 20 pacientë, drejtoresha siguron se atyre nuk i mungon kujdesi bazë.

“Po bëjmë çdo gjë që mundemi, por nuk kemi burime shtesë për të dhënë më shumë se kaq”, thotë Tsoukala.

“Më shumë se dy e treta e këtyre fëmijëve janë braktisur nga familjet e tyre dhe ne nuk kemi kohë t’u japim atyre mbështetje emocionale, siç do të dëshironim, as t’u japim atyre mbështetjen individuale kur e meritojnë.”

Kafazet që janë atje për sigurinë e fëmijës nuk janë gjë e mirë, sipas Steven Allen nga Qendra e Mbrojtjes së Paaftësisë Mendore, një Organizatë Ndërkombëtare e të Drejtave të Personave me Probleme Mendore.

“Kafazet janë atje që të mbrojnë stafin dhe jo fëmijët”, thotë ai. “Ata bazohen në një model kujdesi që i izolon ata dhe i bën fëmijët me paaftësi mendore më të lehtë për t’u menaxhuar, por nuk po i trajtojnë ata si qenie njerëzore me të drejta.”

“Të mbahesh në një kafaz është shumë e rëndë nga ana psikologjike, nuk ka vlerë terapeutike dhe mund të jetë e dëmshme edhe fizikisht. Ka pasur raste kur kafazet janë shembur e kanë rënë mbi pacientin dhe e kanë vrarë”, thotë ai.

Sipas qendrës, të vetmet vende të tjera që përdorin metoda të ngjashme janë Republika Çeke dhe Rumania.

Kreu i Lidhjes për Familjet dhe Njerëzit me Paaftësi në Ilia, prefekturë lokale, Ioannis Papadatos, e ka zyrën në një qendër të madhe të projektuar për të strehuar fëmijët me paaftësi.

E kompletuar me pishinë, fizioterapi dhe vende terapie gjuhe, dhe një numër të madh apartamentesh për jetesë pothuajse të pavarur, kjo qendër është ndërtuar me fondet e BE-së. Por sot ajo është bosh, sepse qeveria greke nuk mund të përballojë staf për të.

Ioannis Papadatos ka qenë në bordin e qendrës së fëmijëve në Leqena deri vitin e shkuar. Ai thotë se ka luftuar që t’i bëjë kushtet më të mira, dy vajza me autizëm mund të shkojnë tani në një shkollë speciale për disa orë në ditë.

Por për shumë pacientë të tjerë, thotë ai, e vetmja kohë kur mund të lirohen është vdekja.

Kjo është një çështje që e prek. Fëmija i tij i parë, 24-vjeçari Andonis, lindi me sindromën Daun.

Andonis ka vizituar qendrën me të atin dhe ka parë njerëz në gjendje të ngjashme me të tijën që jetonin pas hekurave. Kur e pyesin për këtë çështje, ai trembet.

“Nuk dua të flas për të! Më fut të ngjethurat”, thotë ai.

I shoqërueshëm dhe me besim te vetja, Andonis është i pazakontë, pasi është rritur nga prindër që ishin krenarë për të dhe e inkurajonin të jetonte i pavarur sa më shumë të mundej, në një vend ku paaftësia është ende një tabu.

Gina Tsoukala thotë se nënat e disa prej banorëve aty nuk e dinë se ata ekzistojnë. Ajo beson se në disa raste, kur fëmijët e paaftë lindin, baballarët dhe spitali konspirojnë, duke i thënë nënës se ai ka vdekur.

Ka shumë qendra për fëmijët dhe të rriturit me aftësi të kufizuara në Greqi, por hyrja në to është e vështirë dhe është e paqartë se në çfarë kushtesh jetojnë.

Por ka plane për përmirësimin e institucionit në Leqena dhe në shtëpi të tjera të ngjashme, thotë Efi Bekou, sekretarja e përgjithshme në krye të mirëqenies në Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale.

“Për momentin, ka 12 qendra për fëmijët me aftësi të kufizuara dhe të rritur në Greqi, por ne po hapim shtëpi në komunitet dhe shpresojmë se me kalimin e kohës do të mbyllen të gjitha institucionet.”

Ajo thotë se kriza ekonomike bën që shteti grek të jetë i varur nga rregullat e vëna prej huadhënësve të tij të BE-së dhe FMN-së, përfshirë një moratorium në punësimin e stafit të ri dhe si rezultat, do të ishte e pamundur të punësoheshin aq punonjës sa duhen në atë qendër.

Por teksa ajo thotë se qeveria po diskuton situatën e fëmijëve, pranon se “nuk mund t’u japë afat të saktë kohor, kur këta fëmijë mund të transferohen nga ky institucion”.

*Burimi: BBC