Të ndjesh muzikën e zërit

Robert Pinsky është poet amerikan i cili veç çmimeve dhe vlerësimeve si poet i njohur, ka udhëtuar në mbarë Sh.B.A në përkrahje të projektit “Poezia më e dashur”. Ky projekt ka nisur që në vitin 1998 dhe përfshin lexime poetike në publik si dhe filmime të njerëzve të ndryshëm që lexojnë me zë poezinë më të dashur për secilin, ashtu siç dinë ata, duke thënë shkurt arsyet përse kanë zgjedhur pikërisht atë poezi. Projekti “Poezia më e dashur” lindi për të mbrojtur krijimtarinë poetike nga mosvëmendja dhe shpërdorimi si dhe për të mbrojtur lexuesin e poezisë si vlerë e krijuar në shekuj së bashku me traditën e kulturës së leximit të kësaj gjinie letrare. Robert Pinsky ka dhënë lëndën “Krijimtari” në Universitetin e Bostonit që prej 1989..

Kur e kuptuat se dëshironit të ishit poet?

Pa menduar për të si “poezi”, unë luaja me tingullin dhe ritmet e fjalive që kur isha ende i vogël. Në shkollë të mesme isha një farë muzikanti dhe shkruaja nga ato që unë i quaja “këngë”. Pak më vonë, kur zbulova William Butler Yeats-in, Allen Ginsberg-un, John Donne-in dhe Emily Dickinson-in, më lindi dëshira të merresha me art.

E quan veten së pari poet, shkrimtar apo studiues?

Për mua është mjaft e vështirë t’i futem gjithçkaje në brendësi – mendja ime ku nuk bredh, e kështu që më duhet shumë të mendohem për gjërat e vogla. Shpesh një gjë e vogël, thënë gojarisht, më ndodh që ta kuptoj mbrapsht. Ndaj kurrë nuk kam pasur sukses me gjini të tilla si tregimi i shkurtër, novela, artikulli, gazeta apo skenari. Vetëm kur kam të bëj me tingullin dhe me brendësinë e fjalës unë e ndjej veten zot. Pra, mendoj se së pari jam poet.

Ç’ndieni kur ju quajnë poet të shquar amerikan?

Tek projekti “Leximi i Poezisë më të Dashur”, njoha njerëz nga vende të ndryshme, nga grupe të ndryshme etnike, takova mosha të ndryshme, me lloje të ndryshëm edukimi dhe vura re se të gjithë e pëlqejnë poezinë si shumë gjëra të tjera të çmuara. Aty, ata njerëz dëshirojnë të paraqesin poezinë e tyre më të mirë. Njerëzit lexonin me zë të lartë jo vetëm poezitë e tyre, por edhe poezitë që atyre u pëlqejnë-atë që Yeats-i e quan “përmendore të madhe të poezisë”. Çdo njeri ka sado pak për të thënë për atë ç’ka dashur të thotë në poezinë e tij. Duke lexuar dhjetëra dhe qindra letra të atyre që dëshironin të ishin të pranishëm në lexime, me shpresën që të ishin pjesë e Poezisë më të Dashur Amerikane, antologji e poezisë me komente nga ata që i kishin zgjedhur (antologjia u botua nga Norton, në Nëntor 1999) – ndjeva një kënaqësi e jashtëzakonshme.

Cili është qëllimi i projektit? Cilat ishin reagimet që ngjalli?

Qëllimi i projektit është të mbledhë arkivin me filmime dhe me zë të leximeve poetike të rreth 1000 amerikanëve, përfshirë edhe qytetarë, por në përgjithësi njerëz që janë të pasionuar pas poezisë dhe ku secili interpreton poezinë duke bërë edhe një koment të shkurtër rreth saj. Reagimet ishin të jashtëzakonshme – na u desh ta mbyllnim, sepse numri i atyre që ishin të gatshëm të merrnin pjesë arrit 20.000. Leximi i Poezisë më të Dashur, i cili vazhdon edhe sot, dhe që unë shpresoj të vazhdojë gjithnjë, ka frymëzuar realizimin e disa aktiviteteve mjaft të arrira. Shpresoj që lexuesit tuaj ta zhvillojnë Leximin e Poezisë më të Dashur në vende të ndryshme si biblioteka publike, vendet e punës, shkolla dhe kudo. Kam dëgjuar se njerëzit e bëjnë një gjë të tillë në festat e ditëlindjeve, duke i kërkuar çdo pjesëmarrësi të lexojë një poezi dhe të thotë dy fjalë rreth saj.

Cila është poezia më e dashur për ju dhe përse?

Mund të jetë “Ode to a nightingale” (1920) e John Keats, sepse aty është përgjërimi për një gjë të pavullnetshme, ajo heshtje, ishte një strehëz e rëndësishme, për mua gjatë gjithë fëmijërisë sime deri në adoleshencë. Por mund të jetë “Further in summer than the birds” e E. Dickinson (1891) ose një nga poezitë e poetit amerikan Wallace Stevens “The snow man” (1923) po për të njëjtat arsye që thashë më lart. …

 A ju del kohë të jepni mësim në Universitetin e Bostonit, ndërkohë që nuk hiqni dorë nga udhëheqësi shkencor i temave?

Po. Kryesisht, seminare dhe udhëheqje diplomash mbi të shkruarin.

A keni mundur të shkruani poezi gjatë kësaj kohe?

Pra, a ju mbetet kohë për të shkruar vetë? Koha ime e shkrimit nuk më pëlqen të jetë e veçuar, e qetë dhe nën rutinë. Mua më pëlqen të shkruaj ku dhe kur është koha më e papërshtatshme, shpesh edhe me mendje. “The sound of Poetry” (udhërrëfyes në prozë se si të mund të shijosh poezinë, 1998) është shkruar pothuajse i gjithi në aeroport dhe në avion. Libri im me poezi “Jersey Rain” përfundoi plotësisht kur unë u bëra poet i shquar dhe u botua në prill të 2000.

Roli juaj është shumë i ndryshëm nga ai i poetëve të shquar britanikë, të cilëve u kushtohet më shumë vëmendje, por gjithashtu janë edhe më shumë ceremonialë.

Titulli im është “Këshilltar për poezinë në Bibliotekën e Kongresit”. Pra, unë nuk i përkas një familjeje të vetme. Të jesh Këshilltar është një nderim më i madh se të jesh një i kurorëzuar si poet. Posti zyrtar amerikan i shërben përfaqësuesve të popullit dhe është i lidhur me Bibliotekën Kombëtare, e cila është ngritur mbi bibliotekën vetjake të Thomas Jefferson. Ky post duket sikur të fisnikëron më shumë, të bën më shumë se republikan, më shumë se demokrat, dhe të jep më shumë dinjitet.

A mendoni se mënyra e mësimit të poezisë në shkolla duhet të ndryshojë? Dhe nëse po, si?

Të shkruash një poezi nuk është rasti për të thënë gjëra të shpejta, por është diçka që duhet të tingëllojë e mrekullueshme kur e lexon me zë. Unë shpresoj që Projekti i Poezisë më të Dashur, do t’i nxisë mësuesit të tërheqin vëmendjen tek ajo çfarë është më kryesorja: takimi fizik me veprën artistike. Analiza e interpretimit duhet të vijë më vonë; pasi janë bërë njësh, dhe ky afrim i madh vjen përmes prekjes së poezisë-duke e lexuar atë vetë me zë dhe duke dëgjuar ndërsa e lexon. Ju analizoni familjen, miqtë tuaj, dhe interpretoni atë çka ata bëjnë dhe thonë, gjatë gjithë jetës suaj-por lidhja mes tyre dhe jush nuk bëhet përmes kësaj analize. Mësuesi duhet t’u lexojë me zë nxënësve dhe ata duhet t’ia lexojnë me zë njëri-tjetrit. Mësuesi duhet t’u mësojë atyre poezitë që ai pëlqen, ndërsa studentët duhet të lexojnë poezi që ata i zgjedhin vetë. Le t’ia thonë me zë, t’i mësojnë përmendësh, apo të shkruajnë me dorë nëpër antologji. Kryesorja nuk është të analizosh apo të thuash gjëra të mençura. Unë kam besim se video dhe arkivi zanor i Projektit të Poezisë më të Dashur, do të sigurojnë një material të vlefshëm biografik për të gjitha kohërat. Ju keni thënë se poezia bëhet më e kuptueshme duke e lexuar me zë, sesa thjesht duke e lexuar.

Si e shikoni këtë në lidhje me zanafillën e poezisë?

Mënyra më ideale për të njohur poezinë është ajo vokale, – por jo domosdoshmërish e interpretuar. Vendi më i përshtatshëm është pranë dëgjuesit: nën frymëmarrjen e tij. Kjo gjë krijon mes artit e poezisë një afërsi të veçantë. Poezia është ngushtësisht e lidhur me ngritjen e njeriut dhe bëhet edhe më e vlefshme kur ndërthuret me mjetet e mrekullueshme të komunikimit masiv ( kompakt disk e më tej).

A shikoni ndonjë lidhje mes poezisë dhe muzikës popullore të ditëve të sotme?

Muzika popullore më e mirë, e përmbush qëllimin e saj kur interpretohet nga mjeshtrit e saj. Poezia e përmbush qëllimin e saj kur fjalët e poetit e gjallërojnë zërin e lexuesit. Miku im Pat Alger, autor i suksesshëm i teksteve të këngëve, është një nga poetët më amatorë. Ai edhe unë kemi interpretuar ndonjëherë së bashku. Njëherë, ndërsa po na intervistonin të dy, Pat tha: “Një poezi e vogël mund të bëhet e madhe në një këngë, por shumë poezi do ta rëndonin një këngë dhe do ta shkatërronin atë”: Pra, kemi të bëjmë me dy arte të ndryshëm.

Shumë mësues e kanë kthyer vështrimin tek teknologjia, si televizioni dhe interneti, duke penguar, dhe njëkohësisht zëvendësuar me to letërsinë dhe artet. A jeni dakord edhe ju me një gjë të tillë? Përse keni nxjerrë një CD në mbështetje të World Wide Web dhe të teknologjive të tjera?

Kjo gjë nuk përbën asnjë problem për mua; nëse artet kryejnë një rol jetik apo plotësojnë një dëshirë, ata janë të pazëvendësueshëm. Çdo teknologji apo mjedis mund të ndryshojë disa aspekte tek arti, por këto ndryshime nuk mund të parashikohen apo të gjykohen lehtë.

Shihni lulëzimin e poezisë apo vyshkjen e saj meqë brezi i ri po rritet në një botë të pushtuar nga interneti?

Poezia duket sikur po lulëzon në kundërshtim me fluiditetin e highly dublicable në masën më të madhe të medias elektronike. Unë e dua kompjuterin tim, televizorin tim, CD player-in,-por të gjitha këto janë të të njëjtit lloj, pra secili prej tyre është mjet masiv komunikimi. Interpretimet në CD nuk ndodhin në asnjë vend, por janë krijuar në mënyrë elektronike dhe mund të shumëfishohen pafundësisht, ndërsa poezia zë vend në zërin e çdo lexuesi. Të gjithë e duam një gjë të tillë. Unë besoj se dëshira për artin është e pafundme.