Narcizi shëtit nëpër Ballkan

Ballkani është një vend nga ku duan të ikin të gjithë. Si çdo shtet ballkanik, edhe Shqipëria po kërkon të duket një shtet joballkanik. Megjithëse për t’i ikur kësaj damke e quajmë veten Europë Juglindore, sot jemi më shumë ballkanas se europianë juglindore. Sepse, sado të përpiqesh t’i ikësh një llagapi, kujtimit të emrit nuk i ikën dot.

Megjithatë, vitet e fundit kemi pasur mundësi të bënim diferencën në Ballkan. Dobësimi i shteteve përreth nesh për arsye të konflikteve etnike të hapura, të cënimit të demokracisë, të rënies ekonomike dhe acarimet që disa prej tyre kanë pasur me njëri- tjetrin, krijuan përshtypjen se Shqipëria mund të ishte ndryshe. Ajo arriti të shuajë deri diku paragjykimet historike që binin mbi të, garantoi rotacion normal pushteti, rritje ekonomike pozitive dhe largoi me kujdes bindjen se kërkon të ndryshojë kufijtë duke përfituar nga dobësimi i fqinjëve.

Kjo klimë dha frytet e veta. Anëtarësimi në NATO, pavarësia e Kosovës dhe marrja e statusit të vendit kandidat për BE, do ishin të pamundura në kushte të tjera. Nëse Shqipëria do ishte një vend agresiv me fqinjët, asnjë nga këto ngjarje nuk do ishte festuar, sepse nuk do kishin ndodhur siç nuk kanë ndodhur me të tjerët. Maqedonia nuk është në NATO, Serbia humbi betejën për Kosovën, Greqia është zhytur në krizën e borxheve, çka ia ka krisur raportet me Europën.

Nga ky perceptim ndoshta Shqipëria përfitoi edhe më shumë nga sa mundej, duke fshehur dobësinë e saj të brendshme, konfliktin e ashpër politik, korrupsionin që helmon shtetin, polarizimin e frikshëm social, si dhe tendencat për krijimin e partive nacionaliste apo ekstremiste fetare.

Këto nuk kanë qenë fryte direkte të diplomacisë sonë, por të mungesës së diplomacisë së të tjerëve. Diplomacia jonë ka qenë e përgjumur, anemike, por e qetë. Në një kuptim kemi fituar duke mos bërë asgjë. Ose më saktë, kemi fshehur dhëmbët që nuk i kishim, gjë që na ka treguar të qeshur edhe kur qanim.

Diplomacia, ndryshe nga etika, nuk ka lindur për të rregulluar marrëdhëniet mes njerëzve, por marrëdhëniet mes shteteve. Kjo do të thotë se shtetet nuk mund të trajtohen njëlloj si njerëzit. Komplekset njerëzore nuk mund të drejtojnë raportet mes shteteve dhe, kushdo që e ka bërë këtë në rajon, ka dështuar siç po dështon.

Kryesisht vendet e vogla si ne, kanë dhe do të kenë kompleksin e përmasës. Ne kemi qenë dhe do jemi një vend i vogël, të cilit në histori të gjitha shtetet e tjera i janë dukur më të mëdha, më të pasura, më të forta dhe më të lidhura strategjikisht me fuqitë e Europës, me Amerikën dhe Rusinë. Ky kompleks na shoqëron ende. Kompleksi i përmasës së deformuar është rreziku kryesor i diplomacisë sonë, siç u shfaq edhe në ditët e fundit në raportet me Turqinë, me Greqinë dhe Maqedoninë.

Duhet të përbëjë rekord europian shpejtësia me të cilën i kemi lëkundur raportet më këto tri shtete për një javë. Nëse kjo do të ndodhte vetëm me njërin prej tyre, ndoshta nuk do kishte nevojë të matej si simptomë. Por mënyra si jemi sjellë për një javë, dëshmon se simptoma mund te jetë një sëmundje. Një kompleks. Për mua ky është kompleksi i përmasës dhe dua ta sqaroj duke i marrë me radhë.

Me Turqinë kompleksi i përmasës shfaqet në formën e zvogëlimit. Na duket vetja shumë të vegjël dhe pranuam të fyemi nga Presidenti i Turqisë, i cili erdhi këtu duke besuar atë që i ishte premtuar. Ne e ftuam Erdoganin për të na fyer. Natyrisht, Presidenti i një vendi më të vogël nuk do kishte besuar kurrë se Shqipëria mund të mbyllte shkollat e veta, siç e besoi Presidenti i Turqisë. Me gjithë delirin e vet neootoman, Presidenti turk nuk do ishte nisur në Tiranë për të luftuar kundërshtarët e vet politikë nëse nuk do i ishte premtuar paraprakisht ajo që kërkoi, apo nëse nuk do i ishte krijuar përshtypja se ajo që kërkonte do i jepej.

Te gënjesh Erdoganin është gjysma e të keqes. Feudalët shqiptarë e kanë gënjyer shpesh sulltanin në Mesjetë dhe në disa raste kanë bërë mirë. Por ata nuk drejtonin shtete të pavarura, por fshatra dhe krahina dhe jetonin me bindjen se po gënjenin sovranin e tyre për përfitime të vogla. Ka njerëz që gënjejnë dhe kjo u njihet për meritë, por nëse kjo ndodh ne marrëdhëniet midis shteteve, nuk është më gënjeshtër. Shtetet nuk mund të gënjejnë. Aq më pak, për kaq pak. Ato ndryshojnë qëndrimet, por nuk gënjejnë. Të gënjesh si shtet është e padrejtë në përgjithësi. Të gënjesh Turqinë është edhe më e padrejtë. Kjo nuk provon vetëm delirin e Erdoganit, por dëshmon pafuqinë tonë për të thënë të vërtetën. Dhe ajo që ndodhi, nuk ndodhi nga ndryshimi i qëndrimit, por nga frika për ta thënë qëndrimin. Nga frika e përmasës së Turqisë. Nga kompleksi i një vendi të vogël, që duhet të ketë frikë nga një vend i madh. Duke besuar se ngjarja me Erdoganin i ka luhatur marrëdhëniet tona me Turqinë, jam i bindur se nëse do kishim thënë të vërtetën, nuk do kishte pasur asnjë krisje. Ndershmëria e një vendi të vogël vlen më shumë se dominimi i një shteti të madh. Sepse gabohet kush beson se, duke qenë i vogël, nuk mund të thuash të vërtetën.

Kalojmë te Greqia. Me Greqinë kompleksi i përmasës ka një përmasë tjetër. Ai po shfaqet në formën e kontrastit ideologjik. Pra, të nevojës për të bërë diferencën mes kapitalizmit tonë dhe atij grek, çka është një idiotësi profane. Dikush në Tiranë beson atë që edhe në Europë nuk e beson njeri. Pra, se Greqia po kthehet në kapitalizëm social të dënueshëm dhe shumë shpejt falimentues. Dikush në Tiranë duket sikur beson se kapitalizmi ynë është me evropian, pra është në drejtimin e duhur, prandaj është më i madh, ndërsa ai grek është në rrugë të gabuar, është në humnerë, prandaj është më i vogël. E kanë gabim. Me gjithë devijimin e vet të panjohur, kapitalizmi grek është gjithsesi më europian, sepse është më human, ndërsa ky i yni duke qenë anarkik, jonjerëzor dhe autarkik është pothuajse afrikan. Ai nuk ka ardhur ende në Europë. Si metodë.

Kapitalizmi ynë po prodhon më shumë emigrantë se ai grek, kur në fakt duhej të ishte e kundërta. Sot në Tiranë duket sikur mezi presin që qeveria greke të dështojë si model. Kjo është frika e përhapjes së modelit. Ky është sërish kompleksi i përmasës ideologjike. Është frika se modeli i qeverisë greke mund të kalojë kufirin duke rrëzuar modelin kaotik dhe shkatërrues që ne kemi ndjekur për shumë vjet.

Ky është një kompleks servil, që hiqet si supremaci ideologjike. Është njëlloj sikur një mace t’i mburret një qeni se ajo mund të fshihet në një shishe për shkak të përmasës, çka qeni nuk e bën dot, pikërisht për shkak të përmasës.

Në përgjithësi ky është një kompleks servil. Jo ndaj Greqisë, por ndaj Europës, së cilës me këtë rast duam t’i themi se megjithëse një vend i varfër, ne nuk do ndotemi nga virusi grek i mbështetjes për të varfrit dhe i huamarrjes së negociueshme, paçka se varfëria në Shqipëri po rritet dhe borxhi po kapërcen 80 për qind të prodhimit të brendshëm.

Këtë kompleks kemi ushqyer me kokëfortësi vetëvrasëse gjatë shekullit të kaluar. Ne mbetëm stalinistë, edhe pse Bashkimi Sovjetik ndryshoi. Ne u thoshim sovjetikëve se, megjithëse më të vegjël, jemi më të mëdhenj se ju në ideologji. Ideologjia ishte përmasa jonë e gabuar në 50 vjet. Edhe nëse sot Greqia është gabim në rrugën e vet, kjo nuk është arsye që ne të acarojmë marrëdhëniet me Greqinë për arsye ideologjike, duke kërkuar dimër përpara se të shkojmë në pranverë.

Në të kundërt, ndryshimet e qeverisë në Greqi duhej të ishin një mundësi për të rinegociuar çështjen e kufijve detarë, për të cilët janë përgjegjëse dy qeveritë e shkuara greke, bashkë me qeverinë tonë të djeshme. Modeli i të dyja qeverive pararendëse ne Greqi u rrëzua, çka mund të ishte një shans për rinegocim për detin dhe interesat strategjikë që ai mbart. Por ne na drejton kompleksi i përmasës së lexuar gabim. Ne besojmë se ideologjikisht jemi më afër Europës, ndërsa Greqia është më larg dhe prandaj ka ardhur dita të sqarojmë hesapet. Edhe nëse ky është një avantazh, nuk është një avantazh që duhet shfrytëzuar, sepse kjo rrugë nuk na çon askund. As në tokë. As në det. As në kapitalizëm.

Kalojmë te Maqedonia. Në këtë rast, kompleksi i përmasës shfaqet në formën e zmadhimit. Kjo përmasë e kompleksit të përmasës është dhe më e dukshme, sepse gjërat e mëdha duken më shumë se të voglat.

Ne jemi një vend më i madh se Maqedonia. Atje ka më shumë se 30 për qind shqiptarë, të cilët jetojnë me sytë nga Shqipëria, por kjo nuk duhet të jetë arsye për të kërcënuar Maqedoninë, siç ndodhi këtë javë kur paralajmëruam veton për anëtarësimin në NATO të këtij vendi. Asnjë njeri, që nuk ngatërron marrëdhëniet mes njerëzve me marrëdhëniet mes shteteve, nuk do ta bënte këtë gafë. Kjo është njëlloj si të mbash peng një biznes për një licencë. Është njëlloj si të mbash varur një njeri për një hall. Është njëlloj si të kushtëzosh votën për një vend pune. Të gjitha këto ndodhin çdo ditë në Shqipëri. Shteti ynë kushtëzon çdo ditë qytetarët e vet për arsye politike. Për shkak të kompleksit të përmasës, pra me bindjen se sot jemi një vend më i madh se Maqedonia, ne e huazuam këtë metodë edhe në marrëdhëniet mes shteteve.

Në fakt, Shqipëria është dhe duhet të jetë vendi më i painteresuar për të krijuar precedentin e vetos. Ne u kemi shpëtuar disa vetove të mundshme në vitet e fundit, përfshi veton për anëtarësimin tonë në NATO dhe statusin e vendit kandidat. Sikur dikush të na kishte kushtëzuar siç paralajmëruam ne Maqedoninë, sot situata jonë politike dhe ekonomike do ishte shpërthyese dhe shumë më e mjerë. Do kishim më pak demokraci, më pak të drejta politike, më shumë emigracion, më pak rritje dhe shumë më pak shanse për rotacion pushteti. Ne kemi përfituar më shumë se kushdo nga heqja e vetove të mundshme. Atë që s’na e kanë bërë të tjerët, ne s’mund t’ia bëjmë askujt tjetër. Kjo do të thotë të jesh i padrejtë. Kjo do të thotë të jesh kanosës.

Maqedonia mund të meritojë të kushtëzohet në mënyra të ndryshme për shkak të cenimit të të drejtave civile, politike dhe etnike, por në asnjë mënyrë në këtë formë, në asnjë mënyrë vetëm nga ne dhe aq më pak në mënyrë të njëanshme. Ne hyjmë në NATO pasi fatmirësisht askush nuk vuri veton dhe fituam një instrument besimi. Tani po e përdorim kundër të tjerëve. Ky është një abuzim. Është njëlloj sikur të të pranojnë në një klub dhe të vjedhësh çelësin duke mbyllur derën për të ngjashmit e tu.

Unë e di që ne nuk do e vetojmë kurrë Maqedoninë. Por çështja është që vetoja e Maqedonisë nuk duhet të na kishte shkuar në mend. Të besosh se ke në dorë integrimin e një shteti tjetër është deformim i kompleksit të përmasës.

Nëse i ndërtojmë marrëdhëniet me vendet e tjera duke u nisur nga përmasat tona, një herë të mëdha dhe një herë të vogla, ky është një narcizëm infantil, që të shtyn të besosh se dukesh i madh para të vegjëlve dhe i ri para te mëdhenjve. Kjo do të thotë t’i trajtosh shtetet si njerëzit.

A nuk i kemi në këto përmasa? Sigurisht. Ne u sollëm me Ballkanin si me Parlamentin e Shqipërisë. Mjafton të shohësh përmasën e imoralitetit të aleancave tona partiake apo individuale dhe kupton se pse u sollëm kështu gjatë një jave. Dhunuam të dobëtin, kërcënuam të ndryshmin dhe mashtruam përkohësisht të fortin. Ky nuk është pragmatizëm. Ky është narcizëm. I gatuar me dhunë, i marinuar me hile dhe i paralajmëruar në fushatë me zile.

Fat i madh që në politikën e jashtme nuk kemi autonominë e mjaftueshme për të bërë keq, siç bëjmë çdo ditë në politikën tonë të brendshme.

Nëse do silleshim edhe me shtetet siç bëjmë me votat e Parlamentit, do shkonim shumë shpejt në pozitën e maces që i mburret qenit se mund të fshihet në një shishe. Por, për fat, Ballkani nuk është si Parlamenti i Shqipërisë. Aty ka të vegjël, ka të mëdhenj, ka të dobët, të fortë, të pasur, të varfër, të lodhur, të dhunshëm dhe të zhurmshëm. Së fundi ka edhe narcistë.

Të gjithë mund të rriten, të zbuten, të dobësohen, të pasurohen dhe të europianizohen për shkak të ndryshimit. Vetëm narcisti nuk do ndryshojë, sepse ai ka vetëm një përmasë. Përmasën e mosndryshimit.