Frederic Miterrand: Si e njoh Edi Ramën

Alda Bardhyli, Belina Budini

Mitterrand i cili ka mbajtur detyrën e ministrit të Kulturës dhe Komunikimit nga vitit 2009-2012 është gjithashtu nipi i ish-presidentit francez François Mitterrand. Ai njihet gjithashtu si gazetar dhe shkrimtar në Francë dhe gjatë punës së tij si gazetar ka bërë edhe disa emisione që marrin temën nga Shqipëria, një mbi kinemanë në kohën e diktaturës dhe filmi i fundit dokumentar mbi Mbretëreshën Geraldinë që Mitterrand e quan “Trëndafili i Tiranës”.

Gjatë një intervistë më poshtë, Mitterrand flet për Francën, zgjedhjen e Macron, përngjashmërinë e presidentit të ri me xhaxhanë e tij, ish-presidentin Mitterand, si dhe për njohjen me shqiptarë të famshëm si Edi Rama, Kadareja etj.Mitterrand është një personazh kontrovers që ka hapur debate me librat e tij autobigrafikë të titulluar “Jeta e keqe”.

Mbiemri juaj është një mbiemër i njohur në Francë pasi lidhet me ish-presidentin François Mitterrand. Si ka qenë fëmijëria juaj në një familje të madhe si ajo e Mitterrandëve?

Babai im është vëllai i vogël i François Mitterrand dhe gjithë jetën e tyre kanë qenë jashtëzakonisht të afërt. Familja Mitterrand i përkiste borgjezisë së vogël, nga Provanca. Nga vendi i konjakut. Kjo familje jo shumë e pasur, por as e varfër, bënte një jetë katolike të fortë. Mendoj se im atë ka mbajtur këtë traditë. Nga ana e mamasë është një familje thuajse aristokratike, shumë djathtas dhe unë i doja shumë. Prindërit e mi janë ndarë kur isha i vogël, por mamaja ime, përpos të gjithave mbeti shumë e afërt me familjen Mitterrand. Pra, kam jetuar shumë më shumë me familjen e mamasë, por nuk kam ndërprerë marrëdhëniet me familjen Mitterand. Kam pasur lidhje të forta me tim atë, i cili nga ana e tij ishte shumë i lidhur me të vëllanë, François. Kam kaluar fëmijërinë time në një rreth borgjez të favorizuar, tek ajo që ne quajmë lagjet e mira, në Paris dhe shkoja në një shkollë, ku konsiderohesha si nipi i “komunistit Mitterand”. Pra, kishte zënka gjatë gjithë kohës. Në fakt isha shumë solidar me xhaxhanë tim. Ai nuk ishte komunist, por thoshin kështu se ishte kundërshtari i Gjeneralit De Gol. E pra në këtë rreth, njerëzit ishin natyrisht golistë.

Fakti që ju thërrisnin nipi i një komunisti, ju ka shënjuar?

Pak po, por jo shumë. Ishte pak e komplikuar për mua, sepse e doja shumë François Mitterrandin, por gjithashtu edhe Gjeneralin De Gol. Dhe në fund kam shkruajtur një libër që titullohet “Një Adoleshencë”, ku shpjegoj se si fëmijë dhe adoleshent isha i ndarë midis klanit Mitterrand dhe shijes sime personale, për Gjeneralin De Gol. Kam bërë studime të mira në shkencat politike, histori dhe në Maj të 68-s lashë studimet dhe fillova të punoj si profesor sepse kisha arritur nivelin për të qenë i tille dhe më pas bleva një Kinema dhe fillova të bëja militantizëm kulturor përmes kësaj kinemaje dhe më pas është jeta adulte.

Jeni shprehur se presidenti i ri i Francës, Emmanuel Macron është mishërim i François Mitterand, përse?

Jam shumë i habitur që shikoj që ai po rimerr në të mirën e tij trashëgiminë e François Mitterrand edhe në imazh. Nëse i referohemi mbrëmjes së parë të zgjedhjes si President, ai shkon në Luvër, për të mbajtur fjalimin e tij të parë si President dhe është e dukshme referenca me François Mitterrandin. Është shumë më shumë se imazhi, është përdorimi i simboleve të funksioneve presidenciale dhe ai arrin në Luvër sikurse Mitterand kur qe President Republike, vajti te Panteoni. Ai shkon në Luvër që është e gjithë historia e Francës, qe nga Monarkia deri te Piramida e bërë nga Mitterrandi dhe flet para Piramidës. Këto janë simbole dhe më pas vjen veprimi politik dhe te kjo pikë ende nuk mund të gjykojmë, por në përdorimin e simboleve ka një vullnet të fortë për të hyrë në historinë e Francës, njëlloj sikurse e bënte François Mitterrandi, që hynte në Histori.

A ka ngjashmëri të tjera të mundshme, i vini re?

Lidhja shumë e thellë me kulturën dhe manifestimin e saj shihen për letërsinë dhe afërsinë politike të jashtëzakonshme pavarësisht moshës, por kjo aftësi politike që kam njohur te Mitterrand e gjej edhe tek ai.

Keni thënë që Franca do të bjerë në dashuri shumë shpejt me Macron

Është fakt që është i ri dhe i bukur. Këtë nuk e kam thënë unë. Është argëtuese, por nuk është një gjykim politik. E vërteta është që Macron ka dëshirë të shfrytëzojë mjetet e komunikimit, përmes televizionit, rrjeteve sociale. Ka një lloj ngjashmërie me presidentin amerikan Kenedi, që pavarësisht viteve që kanë kaluar ka mbetur shumë prezent si imazh.

Në Shqipëri kemi kryeministrin Edi Rama, shumë të dhënë pas këtij lloj komunikimi. E njihni ndoshta, është artist..

E kam njohur Edi Ramën kur ishte student në Paris dhe që prej atëherë kam me të një marrëdhënie miqësore. Nuk jemi të afërt por besoj se më ka përzemër dhe unë e admiroj jashtëzakonisht. Besoj se është i jashtëzakonshëm.

Si artis, apo si politikan?

Si artist është tej mase interesant. Ka patur ndër të tjera një ekspozitë në New York, Galerinë Goodman, që është një nga galeritë më të mira.

Por ka qenë gjatë periudhës që ka qenë kryeministër, ka patur shumë debat për këtë në Tiranë…

Por Galeria Goodman nuk e zgjodhi sepse ishte kryeministër, nuk i intereson kjo gjë. Nuk është ky problemi. Ajo ka zgjedhur një artist. Ai është një personalitet i fortë dhe është e qartë që do të kritikohet gjithmonë dhe këto kritika do të jenë në përmasat e personit të tij. Por po shikoja përsëri në mëngjes në TV, Trump me një sërë kryeministrash dhe Rama dallohej jo për shkak të gjatësisë së tij, por thjesht prej personalitetit të tij. Mundohem të jem neutral, por nuk mund të shmang, habinë nga personaliteti i këtij njeriu. Nuk e njoh aq mirë politikën shqiptare, por ajo që unë konstatoj është se Shqipëria kishte një reputacion shumë të keq për 15 vjet. Monarkinë askush nuk e njihte, diktatura e Enver Hoxhës ishte e tmerrshme, më pas nuk e kuptuam se çfarë ndodhi, më pas pati probleme me refugjatët. Dhe prej disa vitesh ky imazh, ndryshon në mënyrë pozitive dhe me shumë forcë. Imazhi i Shqipërisë së sotme nuk është aspak imazhi i dikurshëm. Reputacioni i Shqipërisë ka ndryshuar krejtësisht.

Pra po sugjeroni që është një meritë apo një rrjedhojë e Ramës?

Jo vetëm kjo, mendoj se e vetmja dritë që mund të kishim nga Shqipëria, ishte vepra e Ismail Kadaresë, që krijonte të vetmen dritë që mund të kishim për Shqipërinë. Ishte interesante gjithashtu sepse më në fund tregonte se imazhet negative ishin ndoshta të rreme. Ishin shumë të forma, por ndoshta dhe të rreme, sepse si ishte e mundur që ky vend të kishte këtë imazh negative dhe të kishte krijuar një njeri kaq të jashtëzakonshëm. Por tani shumë vite më pas, figura e Kadaresë është po aq e fortë, por imazhi i Shqipërisë në vetvete është shumë herë më i mirë. Ka gjithashtu diçka që është shumë e rëndësishme, janë artistët shqiptarë apo me origjinë shqiptare që punojnë në Perëndim prej kohësh, p.sh. koreografi më i madh francez sot, Angjelin Perljocaj, është shqiptar. Pra ka një shumësi rrjetesh dhe arsyesh që shpjegojnë që imazhi i Shqipërisë është duke ndryshuar shumë shpejt në mënyrë pozitive. Ndoshta mund të çuditeni nga kjo që po ju them, por kjo është ajo çka mendoj.

Ju keni bërë edhe emisione televizive, dokumentarë, ka qenë diku subjekt, edhe Shqipëria?

Kam bërë disa gjëra për Shqipërinë kur kisha programet e mia në TV. Kam bërë një program mbi kinemanë shqiptare të periudhës së Enverit. Dhe njerëzit ishin shumë të surprizuar, nuk doja të krijoja polemika, doja të tregoja filmat dhe aktorët.

Të surprizuar përse?

Nuk dinim asgjë për Shqipërinë. Në Paris ishte Ambasada e Shqipërisë që ishte një shtëpizë e vogël, tërësisht e mbyllur, e tmerrshme. Nuk dinim hiçgjë për Shqipërinë dhe çdo herë që kishte një imazh pozitiv për të, ishte surprizë. Por në fund të fundit kishte kaq gjëra të tjera, sa në Francë, ne mund të jetonim edhe pa Shqipërinë. Pra është shumë e komplikuar. Më pas prodhuam filmin bazuar mbi “Prillin e thyer” të Kadaresë, doja ta xhiroja në Shqipëri, por ishte e pamundur dhe e xhiruam në Korsikë. Më pas jam interesuar shumë për Shqipërinë dhe sapo kam bërë një film mbi Geraldinën që do të shfaqet te kanali “Arte” për tre muaj dhe është një film që zgjat 1 orë. Flet për Geraldinën dhe periudhën midis 2 luftërave dhe titullohet pak si një përrallë “Trëndafili i Tiranës”. Është shumë i bukur dhe jam shumë i lumtur, ka shumë imazhe nga të gjitha nga arkivat.

Duket se vitet e fundit ka një krisje të shoqërisë franceze sidomos pas ngjarjeve që kanë ndodhur, me Charlie Hebdo etj. Ajo që po ndodh është përplasje idesh apo diçka tjetër?

Atëherë ka dy çështje të rëndësishme. E para janë vështirësitë ekonomike, prezenca gjithnjë më e madhe prej vitesh e problemit të papunësisë me pak a shumë 4 milionë të papunë dhe po aq njerëz që kanë punë të përkohshme dhe një vend që jeton me kaq shumë të papunë është një vend që jeton në ankth. Gjatë prosperitetit ekonomik, në periudhën e Gjeneralit De Gol dhe François Mitterrand, shumica e popullsisë mendonte se vitin tjetër gjithçka do të shkonte mirë. Kishte optimizëm, e pra shpresë që gjithçka përmirësohet. Prej 10-15 vitesh ndjenja e përgjithshme është se çdo gjë shkon shumë më keq. Është e kundërta, kjo krijon në popullsi një situatë shqetësimi, këtë problem e gjeni në të gjithë Europën, me konsekuencë me rritjen e populizmit. Kemi populizëm në Angli me Brexitin, populizëm në Hungari. Në Francë është edhe më e dhunshme. Zgjedhësit e Partisë Komuniste kanë kaluar me Frontin Nacional, rinia e arsimuar voton për të majtën ekstreme dhe kemi 40% të zgjedhësve që shprehin mosbesimin e tyre kundrejt sistemit politik dhe megjithatë Franca mbetet një vend ku ka ende rritje, mbetet një vend ku ka një cilësi jete të madhe, paçka të gjithave. Një vend ku të papunët ndihmohen, por duket se diçka është thyer. Atëherë a do të rregullohet kjo? Mendoj se po, por do të thotë një rinovim tërësor i elitave politike dhe ndryshim orientimi ekonomik, më pak akses në mbrojtje dhe më pak akses në fiskalitet të rendë, e cila dekurajon shumë sipërmarrës. Problemi tjetër është terrorizmi, të cilin e kanë të gjithë, e pamë në Angli përsëri. Franca është veçanërisht e kërcënuar sepse është shumë aktive në luftën kundër terrorizmit dhe mendoj se kjo kontribuon në shqetësimin dhe deprimimin e përgjithshëm dhe natyrisht shumë francezë nuk kanë kuptuar sjelljen e Merkelit e cila priti një milion të huaj. Ndërkaq për mua është ajo që pati të drejtë dhe mendoj se Franca mundet shumë mirë të marrë përsipër këtë lloj sforcimi, nisur nga momenti që ka një rimodelim të përgjithshëm të politikës franceze. Besoj gjithashtu se jemi në fund të një procesi të deprimimit të kritikës kundrejt Europës dhe zgjedhja e Emmanuel Macron tregon se mbetet në Francë një grup mazhoritar, i cili më në fund është zgjuar dhe që konsideron se duhet te mbrohen institucionet, të vazhdohet ndërtimi europian dhe të rinovohet ekonomia.

Çfarë këshille iu jepni shoqërive të brishta si ajo shqiptare?

Arsim, arsim, arsim.

Vite më parë ju keni botuar një libër autobiografik, mbi të cilin pati shumë debate…

Është një libër që dua shumë… Nuk bëhet letërsi me ndjenja të mira, nëse vendosim të shkruajmë një libër, duhet ta bëjmë atë në mënyrë shumë të sinqertë dhe mundohemi të tregojmë atë që kemi jetuar nën një formë letrare, nëse është e mundur, të bukur dhe konsideroj se kjo është ajo që kam bërë… Rishtazi kam shkruar një libër tjetër, i cili është në një farë mënyre vazhdimi i “Jetës së keqe” dhe i marr të gjitha përgjegjësitë për të.

Ju jeni në Tiranë, i ftuar në një konferencë shkencore që trajton temën “Kujtesa dhe letërsia”, sipas jush cili është raporti mes memories dhe letërsisë?

Letërsia është natyrisht e përbërë nga memoria. Për sa më takon mua, të gjitha tregimet e mia, janë autobiografike. Përveç librit të shkruar mbi fëmijërinë e François Mitterrandit. Dhe kur tregimet nuk janë autobiografike, pjesa e memories personale, edhe nën maskën e letërsisë, është natyrisht thelbësore. Dhe mendoj se të gjitha veprat letrare interesante që janë shkruar, janë nisur nga memoria dhe eksperienca personale.