A po reformohet qeverisja e FMN-së?

Edhe pse fokusi i Samitit të G-20, në Antalia të Turqisë, ishte rritja e efektivitetit të luftës kundër terrorizmit (ISIS), duke marrë shkas nga ngjarjet dramatike të sulmeve të fundit terroriste në Paris, dhe jo vetëm, ky samit nuk mund të linte jashtë vë- mendjes dhe pa diskutuar çështje të rëndësishme ekonomike, të zhvillimit, të kooperimit global dhe të reformimit dhe rolit të qeverisjes së FMN-së.

Drejtorja Ekzekutive e FMN-së, Christine Lagarde, në konferencën e shtypit në përfundim të Samitit të G-20, në Antalia të Turqisë, më 16 nëntor të këtij viti, theksoi se: “Plani i veprimit i Antalias tregon qartë se çelësi i kooperimit global konsiston në adresimin e sfidave me të cilat përballen sot bota, duke filluar që nga ndryshimi i klimës e deri në reformimin e të tatuarit në shkallë ndërkombëtare dhe të sistemit monetar ndërkombëtar.

Në lidhje me ketë problem të fundit u vu në dukje se FMN-ja në të ardhmen e afërt do të rishikojë të drejtën e tërheqjes speciale (SDR) dhe se stafi i Bordit ka rekomanduar përfshirjen në shportën e monedhave të SDR-së të monedhës kineze (RMB). Unë –vazhdon Lagarde- e mbështes këtë rekomandim dhe Bordi ynë Ekzekutiv nga fundi i muajit ka programuar marrjen e vendimit për këtë çështje”. Por çfarë do të thotë kjo? A është thjesht një ndryshim teknik në shportën e SDR-së?

A është kjo vetëm një përfshirje apo një rritje e rolit të Kinës në çështjet e ekonomisë globale dhe të qeverisjes së FMN-së dhe dobësim i shteteve te tjera që zotërojnë “shportën”? Dhe më tej. A kemi të bëjmë vetëm me një ridimensionim të “shportës” së SDR-së, apo me një reformim të vetë qeverisjes së FMN-së në kushtet reale të zhvillimeve globale? Por më parë, dy fjale se …

ÇFARË ËSHTË SDR-JA DHE “SHPORTA” E SAJ?

Në vitin 1967, në Rio de Zhaneiro, SHBA kërkoi që të shtonte një depozitë – aktiv rezervë suplementare ndërkombëtare për t’u bërë ballë pagesave (për të rritur në shkallë botërore “likuiditetet ndërkombëtare”). Dhe ky aktiv rezervë duhet të ishte SDR-ja (E drejta e tërheqjes speciale) që e quajtën, madje, “ariletër” ose “ari-fantazmë”. Kjo për shkak se prodhimi i arit në botë dhe ritmet e rritjes së tij nuk i përgjigjeshin më zhvillimit me ritme të shpejta të pagesave ndërkombëtare dhe përpjesëtimeve që kishte marrë tregtia botërore.

Në sistemin e Bretton Woods-it si numërues, d.m.th. si malli në funksion të të cilit shprehin vlerat e tyre të gjitha mallrat e tjerë ishte dollari amerikan. Ndërsa në “sistemin e ri” projektohej (pretendohej) që si numërues i sistemit të ishte SDR-ja (e drejta e tërheqjes speciale). Në komunikatën e mbledhjes së Nairob-it thuhej “vlera e monedhave do të përcaktohet në raport me SDRnë”.

Dhe për sa u përket mjeteve që do të përbënin rezervat e bankave qendrore, ato do të përfaqësoheshin kryesisht nga SDR-ja, ndërsa, si diçka ndihmëse parashikoheshin të ishin ari dhe monedhat e disa vendeve. Por, roli i këtyre të fundit do të vinte duke u zvogëluar progresivisht si “instrumente të rezervës”. Sipas statutit që kishte projektuar vite më parë G-20, rreth krijimit të këtij mjeti të rezervës, pothuaj të gjitha shtetet anëtare ishin dakord që ai të formohej nga një “shportë monedhash”, dhe emetimi t’i besohej Fondit Monetar Ndërkombëtar.

Nga viti 1981, koha kur ky sistem filloi të funksionojë, në përbërje të kësaj “shporte” ishin katër monedha, Dollari amerikan, Marka gjermane, Franku francez, Yeni japonez dhe Paundi britanik (Në vitin 1999, Marka gjermane dhe Franku francez u zëvendë- suan nga monedha Euro.) Në sistemin e Bretton Woods-it si numërues, d.m.th., si malli në funksion të të cilit shprehin vlerat e tyre të gjitha mallrat e tjerë ishte dollari amerikan. Ndërsa në “sistemin e ri” projektohej (pretendohej) që si numërues i sistemit të ishte SDR-ja. Kjo, edhe pse SDR-ja është në fakt para-llogari, monedhë skriprurale. Ajo nuk është as biletë bankare, as kartëmonedhë.

Ajo nuk është në përdorim si pará as nga individët, as nga kompanitë-bizneset, por është monedhë-llogari që mbahet vetëm në regjistrat, në librat e llogarive të bankave qendrore. Ajo është gjithashtu mjet i kreditit ndërkombëtar. Krijimi i SDR–së “ushqehet” nëpërmjet një kuote vjetore që derdhet nga shtetet anëtare, kuote (shumë) e cila përcaktohet në varësi me peshën specifike që zë çdo vend anëtar i FMN-së në tregtinë e jashtme dhe paguhet në monedhë kombëtare e jo në ar.

Kështu, ky fond ka shërbyer dhe shërben për të huajtur vendet me bilanc pagesash deficitar, ose mund të mbahej si rezervë nga çdo vend që ka nevojë për t’u bërë ballë pagesave me jashtë. Pra, sipas marrëveshjes, çdo shtet ka të drejtën e tërheqjes speciale mbi këtë fond, mbi këtë “arkë”, pranë FMN-së, deri në dyfishin e shumës (kuotës) që ka derdhur në monedhë kombëtare, duke u debituar në llogarinë e tij në SDR në librat e FMN-së. Teorikisht, në fillim, një SDR ishte baras me 1 dollar amerikan, d.m.th, vlente baras 1/35 e oncit të arit.

Më vonë, kursi i arit u rrit nga 1 onc baras me 35 dollarë në 42,2 $, d.m.th., me zhvlerësimin e dollarit, SDR u bë 1,206 USD. Vetëm para dy muajsh, kursi i SDR-së ishte një SDR me 1.37 USD. Ajo që pretendohej ishte se SDR-ja është e lidhur me arin, pasi monedhat e vendeve pjesëmarrëse në këtë “shportë monedhash” kanë secila të përcaktuar përmbajtjen e vetë në ar, por, ende, SDR-ja realisht nuk është bërë një aktiv i plotë rezerve dhe as nuk e zëvendësoi arin.

Pra, sipas FMN-së, SDR-ja nuk është një monedhë dhe as një kërkesë kundrejt FMNsë. Kemi të bëjmë me një pretendim të mundshëm mbi monedhat lirisht të përdorshme të anëtarëve të FMN-së. Mbajtësit e SDR-ve mund t’i marrin këto monedha në këmbim të SDR-ve nëpërmjet marrëveshjeve të shkëmbimeve vullnetare ndërmjet anëtarëve ose nëpërmjet anëtarëve të FMN-së me pozita të forta për të blerë SDR nga anëtarët me pozita të dobëta. Siç e përmendëm më sipër, që një monedhë të pranohet në SDR, duhet që të jetë “lirisht e përdorshme”.

SHBA, me të dhënat e disa viteve më parë, duke pasur kuotën më të madhe në këtë “shportë” monedhash prej 21-22 %, dhe së bashku me Mbretërinë e Bashkuar 30-31%, pra duke qenë pjesëmarrësit më të mëdhenj, kishin edhe avantazhin se përfitonin në thelb më shumë hua nga ky mjet kreditimi ndërkombëtar. Pra, mund të merrnin, në fakt, një dotacion në deviza të huaja dhe ta përdornin qoftë për mbulimin e deficitit të bilancit të pagesave, qoftë edhe për të tërhequr pjesërisht dollarët që kishin emigruar nga territori i SHBA-së dhe që qarkullonin lirisht jashtë territorit të saj.

MONEDHA KINIZE (RMB) DO TË PËRFSHIHET NË SDR

Edhe pse një kërkesë e qeverisë kineze për përfshirjen e monedhës së saj renminbi në “shportën” e monedhave të SDR-së, e bërë në vitin 2010, u refuzua nga FMN, tashmë pas pesë viteve, Samiti i Antalias e risolli atë në rend të ditës. Kundërshtimet e bëra në vitin 2010 konsistonin në karakteristikat që duhet të ketë një monedhë për t’u cilësuar si monedhë e lirë ndërkombëtare. Gjithashtu, në gusht të këtij viti, në FMN u organizua një konferencë për përfshirjen e monedhës kineze në SDR, duke bërë vërejtje për konvertibilitetin dhe kursin e kësaj monedhe, jo vetëm për llogarinë korrente, por edhe për llogarinë kapitale të bilancit të pagesave.

Sidoqoftë, përmes deklaratës për shtyp të Christine Lagarde në Samitin e Antalias së Turqisë, u kuptua se Bordi i Fondit Monetar Ndërkombëtar pritet të adoptojë rekomandimin e këshilltarëve në mënyrë që monedha kineze (RMB) t’u shtohet katër monedhave ekzistuese në shportë, pra dollarit amerikan, euros, yenit japonez dhe paundit britanik.

Sipas deklaratës: “Stafi i FMN-së i ka dërguar Bordit Ekzekutiv një material për situatën në pesëvjeçarin e fundit për SDR-në. Një fokus kryesor i këtij materiali është edhe fakti nëse monedha kineze, renminbi (RMB), e cila përmbush kriterin e eksportit, përmbush gjithashtu edhe kriterin tjetër, pra kriterin që monedha është “lirisht e përdorshme”. Në këtë material, FMN vlerëson se RMB i përmbush kërkesat për të qenë një monedhë “lirisht e përdorshme” dhe stafi propozon që Bordi Ekzekutiv ta përfshijë në shportën SDR, si një valutë e pestë bashkë me dollarin amerikan, euron, yenin japonez dhe paundin britanik”.

Studiuesit e konsiderojnë ketë hap si ndryshimin më të rëndësishëm të strukturës së valutave ndërkombëtare rezervë pas vitit 1999, kur lindi euroja dhe një rritje të rolit të Kinës në këmbimet monetare ndërkombëtare. Sipas njoftimeve, Kina pritet të liberalizojë krejtësisht deri në vitin 2020 monedhën e saj kombëtare. Nga të dhënat e deritanishme del se në ditët tona rezervat më të mëdha ndërkombëtare të monedhës kineze i ka Mbretëria e Bashkuar (rreth 1,9 trilion RMB ose 290 miliardë dollarë. Pas saj vijnë Luksemburgu (me 1,85 trilion RMB rezerva), Franca me 1,8 trilion etj.

REAGIMI KINEZ

Presidenti kinez, Ji Xinping, e mirëpriti konsensusin për përfshirjen e monedhës kineze dhe gjithashtu theksoi se ky fakt do të përmirësojë sistemin monetar ndërkombëtar dhe do të stabilizojë financat globale. Ekonomia kineze është një nga aktorët kryesorë të rritjes ekonomike globale. Megjithatë, dividentët globalë të RMB do të varen gjerësisht nga aftësia dhe vendosmëria e Kinës për të liberalizuar tregjet e saj dhe flukset e kapitaleve, në mënyrë që monedha e saj të bëhet e disponueshme gjerësisht për t’u përdorur si aset rezervë.

Sipas Presidentit kinez, kjo gjë do të ndodhë, sidoqoftë për këtë do të duhet kohë. Po sipas tij, FMN me vendimin që do të merret në fund të muajit, dërgon një mesazh pozitiv për debatin që po bëhet në Kinë për thellimin e reformave ekonomike. Presidenti kinez parashikoi një rritje ekonomike të nivelit 7% për këtë vit. Në Kinë lajmi u prit me një optimizëm të madh dhe ky hap konsiderohet si jetësor për shndërrimin e Kinës në një fuqi globale ekonomike.

Banka Popullore e Kinës, në një deklaratë të saj theksoi se: “Kina konsideron se përfshirja e monedhës kineze në shportën e SDR-së do të forcojë përfqësueshmërinë e SDR-së dhe do të përmirësojë sistemin monetar ndërkombëtar. Kjo gjë do të sjellë përfitime, si për Kinën, ashtu edhe për botën”. PO SKEPTIKËT? Lajmi i përfshirjes së monedhës kineze në SDR konsiderohet nga studiuesit dhe analistët e ekonomisë si një shenjë besimi që FMN i dha Kinës në lidhje me reformat ekonomike të ndërmarra gjatë viteve të fundit.

Sidoqoftë, një pjesë e studiuesve e shohin edhe me një lloj skepticizmi aftësinë dhe dëshirën e Pekinit për t’i thelluar më tej reformat ekonomike me qëllim final një liberalizim më të madh të tregut. Sipas skeptikëve, çështja e besimit te vendosmëria për të ndërmarrë reforma do të jetë thelbësore. Investitorët vazhdojnë të jenë skeptikë dhe mundësitë që monedha kineze të merret seriozisht në konsideratë, si një aset rezervë, nuk janë shumë të mëdha.

Për sa i përket disponueshmërisë, konsiderohet që qeveria kineze duhet të emetojë më shumë obligacione. Që prej tremujorit të parë të 2015-s, vetëm 0.6% e letrave me vlerë të borxhit ndërkombëtar janë të shprehura në monedhën kineze, kundrejt 43% të dollarit dhe 39% të euros. Por edhe sikur besueshmëria të vendoset përsëri dhe kërkesa për bono kineze të rritet, qeveria kineze do të ketë vështirësi në harmonizimin ndërmjet emetimit të bonove dhe menaxhimit të ekonomisë së saj.

Nga kjo analizë, duket se edhe pse kemi një përfshirje të monedhës kineze (RMB) në “shportën” SDR-së dhe një ridimensionim të rolit të monedhave rezervë valutore të “shportës”, që sipas opinionit të Drejtores Ekzekutive të FMN-së konsiderohet si një moment reformimi i Qeverisjes së FMN-së, lidershipi, roli vendimtar, i mbetet ekonomisë më të fuqishme botërore, asaj amerikane.