Çmimi Balkanika: Kaygusuz dhe Kadare

Sema Kaygusuz nga Turqia, prozatorja më e mirë e Ballkanit për vitin 2008 me romanin “Rënia e namazit” dhe Ismail Kadare, autori më i mirë për letërsinë e të njëjtit territor për vitin 2009 e romanin “E penguara”. 

Vlerësimi final i jurisë së Çmimit Balkanika, respektivisht për edicionet e 12-të dhe 13-të, me 14 kandidatë, u dha të dielën mbrëma në Teatrin “Petro Marko” në qytetin e Vlorës. 

Për kryetarin e jurisë ndërkombëtare Andrew Wachtel i cili dha “Balkanika 2008”, në parafjalën e ndarjes së çmimeve e konsideroi këtë trofe, në fakt një statuetë që paraqet kalin mitologjik Pegasus, si reflektim për cilësinë e veprave kombëtare për secilin prej vendeve pjesëmarrëse. 

“Këtë vit puna e jurisë ishte veçanërisht e vështirë pasi siç edhe e dini ishin dy çmime për tu dhënë njëri për vitin 2008 e tjetri për vitin 2009.” Është dashur që juria të merrte në konsideratë shumë vepra në prozë e poezi. Por Wachtel tani ndihej i lumtur që pas diskutimeve të gjalla dhe pas një pune të madhe u arrit më në fund “në një përfundim të kënaqshëm”. 

Sipas tij fituesit dhe dy librat për të cilat juria beson se meritojnë vëmendje e konsideratë të veçantë, përfaqësojnë prirje të ndryshme të shkrimtarëve ballkanikë. Kështu juria do të donte të nxirrte në pah cilësinë e shkëlqyer të dy librave, “Liqeni i Komos” i Srdjan Valjarevic-it dhe “Gruaja Gavrilov” e shkrimtares maqedonase Kica Kolbe. 

I pari është një roman i thjeshtë që lidhet me mirëkuptimet e keqkuptimet ndërkulturore, ndërsa tjetra është një histori më e ndërlikuar në lidhje me tri breza grash, e rrëfyer me një forcë poetike dhe me një stil të jashtë zakonshëm. 

Por vepra më e mirë për vitin 2008, romani “Rënia e namazit” e Sema Kaygusuz ka rënë në sy “për mjeshtërinë e gjuhës dhe për krijimtarinë në dy prirje të caktuara të cilat rrëfejnë dy histori paralele. 

Njëra e cila vendoset në botën reale në ishujt Ajxhan, e tjetra në një botë mitologjike imagjinare. Kaygusuz i përket një brezi të ri të shkrimtareve turq të cilët përpiqen t’i integrojnë motivet tradicionale turke me format letrare dhe ia kanë arritur t’i shmangen temës së Stambollit, karakteristikë për letërsinë turke të një periudhe të mëparshme. 
Për edicionin “Balkanika 2008” letërsia shqipe përfaqësohej me romanin “Të jetosh në ishull” i Ben Blushit. 

Andrew Wachtel është shprehur edhe për fituesin tjetër, shkrimtarin shqiptar Ismail Kadare, për letërsinë e tij ku veçon “harmonizimin e elegancës së stilit me realizmin, fantazinë dhe mitologjinë”. 

Pse “E penguara” u vlerësua romani më i mirë për vitin 2009? Këtë e justifikoi, Nikolai Stojanov një emër tjetër i jurisë, njëherësh Presidenti i Fondacionit Balkanika. “Siç e dimë të gjithë mirë, vepra e Kadaresë është e njohur dhe e vlerësuar prej shumë vitesh, por juria dëshiron të theksojë se Çmimi Balkanika nuk është çmim karriere. 

Në këtë rast, “E penguara” është një vepër e veçantë për nga stili dhe struktura, prozë e shkruar me një elegancë të skajshme ku përzihen kompleksiteti psikologjik, fantazia dhe mitologjia.” 

Në emër të shkrimtarit Kadare, çmimin e tërhoqi botuesi i tij, Bujar Hudhri president i “Onufri”-t. 

Kjo është hera e dytë që Kadare hyn në konkurrim për Çmimin Balkanika. 

Stojanov është treguar bujar duke vlerësuar edhe kandidatë të tjerë të propozuar në garën e vitit 2009. Ai tha se juria pati të bëjë me vepra me karaktere krejt të ndryshme. Njëra prej tyre të cilën ai ua rekomandoi kolegëve botues për ta pasur në konsideratë të veçantë, është romani i një bashkatdhetari, “Cirku Bullgaria” i autorit bullgar Deyan Enev. 
Shkrimtarja Diana Çuli, e cila përfaqësonte Shqipërinë si anëtare e jurisë ndërkombëtare tha pas ceremonisë se “unë besoj që e meritoi vetë vepra e Kadaresë që është gjithnjë surprizë”. 

Ndërsa për emrin tjetër në garë, Ben Blushi shtoi: “Blushi u vlerësua shumë nga juria, por siç e patë edhe ju ishte një konkurrencë shumë e madhe. Unë e çmoj shumë veprën e tij dhe mendoj që ai është i ri e do të ketë raste të tjera për ta fituar patjetër Balkanika-n.” 
E pyetur pse e kryesoi jurinë një autor që vjen nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Çuli sqaroi se qysh kur është krijuar Balkanika, ka ekzistuar paragjykimi se anëtarët e jurisë lobojnë për letërsinë e vendeve që i ndjejnë më të afërta. 

“Ndoshta ndonjëherë ka pasur më shumë përkatësi sllave në juri. Janë marrë parasysh edhe këto para se të vendosej që kryetar i jurisë të jetë një njeri i paanshëm. Ai jep opinionet e tij por që nuk ka të drejtë vote: është si të thuash një lloj arbitri.” 

Botuesja Irena Toçi, përfaqësuesja e Botimeve Toena të cilës i ishte besuar organizimi i “Balkanika”s në Vlorë, ndihej e lumtur që juria i dha Shqipërisë një fitues si shkrimtarin më të mirë të Ballkanit. “Kadare mori Nobelin Ballkanik dhe e uroj të fitojë dhe Nobelin Botëror. Veç kësaj, jam e lumtur që ky aktivitet ndodhi në Vlorë në ditën tonë të pavarësisë, në festën e të gjithë shqiptarëve.” 

Si mbështetës i rëndësishëm i aktivitetit dhe i vlerësuar nga organizatoret si i tillë, kryebashkiaku i Vlorës Shpëtim Gjika, në përshëndetjen e rastit, e ka lidhur ngjarjen kulturore me Ditën e Pavarësisë. 

“Unë besoj që ndaj të njëjtin mendim me të gjithë ju që jeni në sallë se që të bësh letërsi duhet që të jesh i pavarur. E jo më kot ishte vendosur të zhvillohej ky aktivitet sot në Vlorë.” Gjika ka deklaruar jo pa krenari se qyteti i tij, vjen i dyti pas Tiranës për nga lexueshmëria e lartë! 

Fituesve të shpallur autorët më të mirë të Ballkanit iu është dhënë Diploma e Nderit, një distinktiv me simbolin e Balkanika-s dhe një çmim me vlerë financiare. Rregullorja e çmimit parashikon që botuesit organizatore të të gjitha vendeve ballkanike, kanë detyrimin që të botojnë romanet fituese në vendet e tyre, brenda një periudhe dyvjeçare. 
Botuesit janë të lirë të botojnë në vendin e tyre të gjitha veprat që kanë konkurruar duke qene se janë veprat më të mira të botuara në rajon. 

Mendohet që Balkanika e ardhshme të zhvillohet jashtë rajonit. Thuhet në Napoli, meqë kryetari i bashkisë së Napolit e paska shprehur këtë dëshirë. 

Fituesit 

Sema Kaygusuz (1972) me romanin “Rënia e namazit” përfaqësoi letërsinë turke në konkurrimin për Çmimin Letrar “Balkanika 2008”. Ajo është autore e vëllimeve me tregime dhe e një romani. Tregimet e saj janë vlerësuar me çmimin e parë në konkursin “Cevdet Kudret”. 

Ismail Kadare (1935) me romanin “E penguara” përfaqësoi letërsinë shqipe në konkurrimin për Çmimin Letrar Balkanika 2009. I përkthyer në shumë gjuhë, fitues i “Man Booker International” (2005), Princi i Asturias për Letërsinë (2009) dhe i përmendur prej vitesh në listën e kandidatëve të mundshëm për Çmimin Nobel.