“Ethet” shqiptare të arit, në 100 vënde, Shqipëria, e parafundit për rezerva ari

Nga Deada Hyka

Numri i blerësve të floririt është ulur për shkak të ekonomisë së dobët të familjeve shqiptare. Qytetarët, sqarojnë se shkak për këtë është rritja e çmimit të arit. Sipas pronarëve të argjendarive kryesore në vend, çmimet për karat të ndryshëm kanë arritur kulmin, çka i kushtëzon në blerje, qoftë edhe kur bëhet fjalë për raste të rëndësishme.

Çdo bizhuteri prej ari, e blerë sot në treg, kushton minimalisht 20% më shtrenjtë krahasuar me të njëjtën periudhë të dy viteve më parë. Sot, argjendaritë e Tiranës e shesin një gram flori nga 3,500-10,000 lekë, në varësi të karatit. Disa nga këto argjendari pohojnë se vitet e fundit po punojnë me marka të huaja, kryesisht italiane, artikujt e të cilave kanë çmim të unifikuar nga kompania mëmë. Ndërsa, argjendaritë e tjera tregojnë se çmimet kanë pësuar rritje përgjatë dy viteve të fundit. “Kjo rritje është reflektuar në uljen e numrit të blerësve. Shqiptarët mendohen disa herë përpara se të bëjnë një dhuratë floriri, madje edhe në ngjarje të rëndësishme të tyre. Sidomos këtë vit, pjesa më e madhe e tyre vijnë për të shkrirë bizhuteri të ndryshme që kanë, se sa për të blerë të reja”, – pohon një argjendar në kryeqytet. Nga ana tjetër, qytetarët tregojnë për “Monitor” se kur kishin ngjarje të rëndësishme familjare më parë, u drejtoheshin argjendarive për të blerë bizhuteri floriri. Po sipas tyre, kjo sjellje është zbehur vitet e fundit, ku floriri është zëvendësuar ndjeshëm me argjendin apo bizhuteri të ndryshme, pasi çmimet janë rritur shumë.

Importet

Shqipëria nuk ka ndonjë vendburim të sigurt të arit. I vetmi që ka një nivel më të lartë të pranisë së arit, është vendburimi i Gjazujt, por gërmimet nuk kanë qenë kurrë aq të thella sa të japin një ide të qartë. Në këtë zonë, përmbajtja më e lartë e gjetur është 140 gramë/ton.

Ekspertët tregojnë se ka zona bakri të bashkëshoqëruara me ar, argjend, apo selen, por nuk flitet për vendburim të mirëfilltë ari. Në verën e vitit 2013, kompanisë kanadeze “Jab Resources” iu dha leja e kërkimit dhe gërmimit në vende që pretendohet se ka ar. Nga ana tjetër të dhënat e Doganave tregojnë se importet e floririt janë rritur ndjeshëm nga viti 2014 në 2015. Sipas vlerës në lekë, në 2015 për artikullin “ar dhe ar i veshur me platin” ka pasur rritje importesh me rreth 196%. Sipas peshës, rritja është gjithashtu e konsiderueshme, duke qenë se pesha thuajse është 12-fishuar, nga 0.2 kg në 12.5 kg.

Ndërsa për artikuj si metale të çmuara, që përfshijnë jo vetëm arin e pastër, por edhe atë të përzierë, sikurse edhe argjendin, ka pasur një rënie drastike, prej ~ 106.5 kg më pak. Po sipas vlerës në lekë, rënia e importeve të këtyre metaleve, ishte me 185% më pak. Sa i përket platinit, për të cilin argjendaritë pohojnë se është me kostot më të larta dhe se numri i klientëve që i drejtohen blerjeve të tij është i ulët, të dhënat e importeve tregojnë se këtë vit, importet e tyre kanë rënë me thuajse 45%.

Floriri si traditë

Në vitin 2014, sipas të dhënave të marra nga INSTAT u bënë thuajse 24 mijë kurorëzime. Ndonëse nuk mungojnë edhe rastet kur ceremonitë e dasmave “shpërfillen” (pavarësisht celebrimit zyrtar, por kjo me dëshirën e çiftit), në pamundësi ekonomike për të përballuar faturën. Elementet përbërëse të një ceremonie fejese apo martese janë të shumta, por kulmi i saj mbetet unaza. Vendi ynë ende ruan traditat në ngjarje të tilla.

Këtë e pohojnë edhe argjendarët, të cilët merren me tregtimin e tyre. Ata sqarojnë se sidomos në vitet 2011-2014, që përkon me rënien e numrit të kurorëzimeve, është ulur ndjeshëm edhe numri i blerësve të unazave prej floriri. Disa argjendarë të vegjël në kryeqytet shtojnë se numri i blerësve të floririt ka rënë në mënyrë drastike, aq sa një pjesë e madhe e atyre që duan të marrin një dhuratë për fejesë ose dasmë, e marrin në karat të ulët floriri, si rezultat më të lirë në çmim. Nuk mungojnë as rastet, pohojnë ata, që blihen unaza argjendi si tregues i mungesës ekonomike. “Dhe kur bie numri i blerësve të floririt për ceremoni të veçanta, siç është fejesa apo martesa, mendo ç’bëhet me një pjesë tjetër të shoqërisë që i blen ato për qejf”, – pohojnë argjendarët në kryeqytet.

Floriri “i përdorur”

“Blini çdo gjë floriri, që nga byzylykët, vathët, varëset etj., dhe nëse çmimi rritet edhe më shumë, atëherë mund t’i shisni tek ata që blejnë flori me shumicë”. Kështu këshillojnë argjendarët e vjetër në vend, të cilët pohojnë edhe se mund të përfitoni deri në 80% të vlerës aktuale të floririt për objektet e përdorura. Një fenomen interesant që është zhvilluar me rritjen e çmimit të arit është edhe shitja e bizhuterive në flori nga ana e atyre që i posedojnë. Ata që blejnë kryesisht bizhuteri janë vetë argjendaritë, për t’i përpunuar apo për t’i shitur më pas me çmim më të lartë.

Në çdo rrugë, kudo ku ka argjendari, nuk mungon shënimi: “Blejmë flori të përdorur”. Etiketa të tilla kanë ekzistuar edhe më parë, por asnjëherë si në këto kohë. Të njëjtin mendim ndajnë edhe argjendarët, të cilët thonë se më tepër riciklohet floriri se sa blihet i ri. Drejtuesja e markës “Pirro Argjendari”, Alba Ruço, tregon se klientët që u drejtohen argjendarisë për të blerë flori përbëjnë 60% të klientëve totalë të argjendarisë së saj, duke përfshirë edhe ata të cilët vijnë për të ricikluar floririn e vjetër. Agron Gjikondi, drejtues i argjendarisë “Gjikondi” thotë se tregu në këtë drejtim është rritur ndjeshëm, për shkak të shtrenjtimit të çmimit të floririt. “Sot njerëzit po shesin bizhuteri të tyre, duke përfituar nga çmimi 30-40% më i lartë se ai i disa viteve më parë”,- pohon z. Gjikondi.

Tregu informal i floririt

Në rrugët e Tiranës ende shikojmë shitës “informalë”, të cilët shesin nën duar bizhuteri të ndryshme floriri të përdorur, çmimet e të cilëve janë më të ulëta se sa në argjendaritë e kryeqytetit. Një gjë që mbetet për verifikim është cilësia e floririt që shitet, sikurse edhe ato që blihen nga vetë shitësit në rrugë. Dorela Kastrati nga “Kastrati Jewellery” tregon për “Monitor” se tregu informal në Shqipëri dhe sidomos në kryeqytet është një ndër problemet kryesore me të cilat përballen bizneset e rregullta. Ajo pohon se blerësit “gënjehen” nga çmimet e ulëta që ofrojnë shitës të tillë dorazi, pa pasur mundësinë për të verifikuar cilësinë e floririt apo edhe të gurëve të çmuar dhe bëjnë blerje të tilla, në kohën ku argjendaritë e mëdha në vend i ofrojnë këta artikuj edhe me certifikatë sigurie.

Drejtuesit e “Pirro Argjendari” tregojnë se përballen me klientë, të cilët u drejtohen për të përpunuar floririn e marrë në “tregun e zi” dhe është shumë e vështirë t’i bindësh për cilësinë e ulët të blerjeve të tyre. Ata tregojnë se përveçse cilësia e aksesorëve që blihen në këtë treg nuk arrihet të kontrollohet, por nuk mungojnë edhe rastet ku numrat serialë të shënuar në flori janë të rremë (ata që tregojnë karatin).

Një tjetër problematikë e tregut informal, sipas argjendarëve është se këta njerëz janë ata që u drejtohen vetë klientëve, në rrugë etj., duke “çrregulluar” skemën që klienti i drejtohet argjendarit. Argjendaritë e vogla tregojnë se ky treg informal konsiderohet problematik edhe për çështjen e çmimit, pasi, kur çmimi i floririt rritet në bursë, argjendaritë e vogla nuk mund ta reflektojnë këtë rritje çmimi, pasi “tregu i zi” i mban çmimet shumë të ulëta, për shumë arsye. “Cilësia e ulët e floririt apo edhe vjedhja e produkteve janë dy arsye kryesore që në këtë treg ka çmime më të ulëta, për të cilat njerëzit nga pamundësia ekonomike, u drejtohen atyre, duke dëmtuar biznese si ne”, – pohojnë argjendarët.

Shqipëria renditet e parafundit, në listën e 100 vendeve të botës, për sa u përket rezervave të arit. Në raportin e fundit të “World Gold Council” për muajin shtator 2015, thuhet se Shqipëria zotëron 1.6 tonë flori, duke u renditur para vendit të fundit, Jemenit. Shifrat konfirmohen edhe nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, në këtë raport.

Sipas të dhënave të publikuara për shtatorin, rezervat më të mëdha në rajon i ka Greqia, me 112.6 tonë ar, me rritje të një niveli renditjeje krahasuar me një vit më parë. Krahasuar me vitin 2014, edhe rezervat tona të arit janë rritur, duke pasur në konsideratë që kemi qenë vendi i fundit në botë për rezervat. Kosova, Mali i Zi dhe Kroacia nuk rezultojnë të jenë pjesë e kësaj liste, ndërsa Bosnje -Hercegovina, renditet e 91-ta, me 3,0 tonë ar.

Tregu botëror

Shumica e floririt në botë prodhohet nga një numër i vogël shtetesh: Kina, Afrika e Jugut, SHBA, Australia, Rusia, Kanadaja, Peruja dhe Indonezia. Minierat e arit prodhojnë “ar të përafërt”, tregojnë ekspertët, të quajtura shufra ari. Këto përbëhen nga rreth 80% ar të kulluar. Ari dërgohet më pas në një rafineri, ku ajo rafinohet dhe ndahet në ar të formave të ndryshme, sipas pastërtisë. Sipas të dhënave, shufrat e arit të prodhuara më në masë janë ato londineze. Sipas rregullave të përcaktuara nga Shoqata e Londrës, tregu i shufrave të arit ose të përpunuara me argjend, LBMA, duhet të jetë të paktën 99,5% prej ari të kulluar, të peshojnë në mes 350 dhe 430 onz (9.922 kg deri në 12.190 kg) dhe të vulosen me një numër unik serial, sipas pastërtisë.

 Ari si shenjë e statusit social

Ruajtja e traditës për blerje të një sasie të konsiderueshme të arit për martesë, përveçse kushton, lidhet edhe me prestigjin në shoqëri, pohojnë sociologët. “Ari më tepër tregon prestigj social e ekonomik, sesa prirje dekorative”, tregon për “Monitor”, znj. Orjola Pampuri. Ajo shton se prestigji ose statusi social, te njerëz të shtresave të mesme shpeshherë kamuflohet me qëllim për të treguar një status pak më të lartë në shoqëri, lëvizje e cila bëhet mjaft mirë nëpërmjet posedimit të floririt dhe aksesorëve prej tyre.