Express: Shqipëria, bukuria e harruar ballkanike e Europës, atraksioni i ri i 2018

Është e vërtetë që resorteve të saj bregdetare u mungon ndjesia luksoze mesdhetare. Por, kjo është një bukuri ballkanike tolerante e një kohe tjetër, ku ikonat në të kuqe të fortë ortodokse dhe mozaikët rrethorë islamikë hijeshojnë krahë njëra-tjetrës vendet e shenjta, ndërkohë që gurët gëlqerorë i shtojnë një dimension shndritës fortesave majë kodrinave dhe lëndinave me bimësi të egër.

Por, pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria, një vend që u mbyll si fizikisht ashtu edhe kulturalisht, u mbulua nga perdja e hekurt e sundimit komunist.

Gjurmë të gjalla të atyre viteve të egra, në mënyrë më dramatike janë të shprehura në formën konkrete të bunkerëve bërthamorë, të mbirë kudo si kërpudha që shënojnë relievin.

Prej 700 000 të tillëve, rreth 175 000 ishin të vështirë për t’u hequr dhe kanë mbetur ende tani si ikona të jashtëzakonshme, shpesh të kthyera në hambarë drithrash.

Fermat e vogla familjare në Shqipëri mbeten të paprekura nga pesticidet po ashtu si edhe fauna e egër. Sot, kjo do të thotë parajsë organike për prodhimtari dhe një vend ushqimesh të shijshme dhe trëndafilash kacavjerrës.

Tirana është një vend i hareshëm dhe i sigurt, pothuajse sureale. Pjesërisht mesdhetare, pjesërisht një relikë sovjetike, pallatet e saj shumëngjyrëshe si ylberi, janë të lyera kështu sipas urdhërit të njërit prej kryebashkiakëve të mëparshëm për t’i sjellë gëzim qytetit, por që tani duken si pastele paksa të venitura.

Shqipëria ka një flamur të mrekullueshëm, një ngjyrë të kuqe të ndezur të dominuar nga një shqiponjë sqepzezë dykrenëshe, që thuhet se nënkupton guxim dhe trimëri. Imazhet të saj shfaqen kudo nëpër ndërtesa, ndonjëherë në garë me arushët e pellushit që gjithashtu valëviten jashtë shtëpive, hajmali që besohet se largon të keqen.

Ndoshta për arsye të mira, banorët e Tiranës shohin anën pozitive të jetës.

Pyetini rreth reputacionit të Shqipërisë si një vend që prodhon banditë dhe shqiptarët premtojnë, duke bërë shaka se ”këtu të ne nuk ka probleme. I kemi eksportuar të gjithë kriminelët”.

Dizenjot e modernistëve Italianë ishin edhe skicat e 1920 për Tiranën e sotme, ku bulevardet me pemë në anë lidhin sheshet e bardha të stilit futurist ”Nënë Tereza” dhe sheshin ”Skënderbej” – i fundit i emërtuar sipas mbrojtësit mesjetar të kombit, një luftëtar trim dhe i ashpër, i vendosur lart mbi shpinën e një kali kryelart.

Vendi im i fshehtë ishte hotel ”Koton” (hotelkotoni.com), një ish-ministri e qeverisë. Një shkallë ngjyrë kremi me mermer të artë të çonte në dhomën time, me hapësirë e pajisur me të gjitha modernitetet dhe me një pamje nga ndërtesa e Presidencës.

Pjesët kryesore kulturore të qytetit përfshijnë një murale të historisë triumfuese, e cila ruan hyrjen e Muzeut Kombëtar të mbushur me artifakte dhe minaretë e xhamisë së shekullit XVIII të Et’hem Beut  dhe mozaikët e rrallë me lule.

Të bërit pazar, gjithsesi, nuk është një iniciativë këtu, pasi mallrat vijnë nga importi dhe vitrinat e larta të rrugëve janë kryesisht të mbushura me reklama për zbardhues dhëmbësh dhe veshje dasmash. Në stendat e tregut të mbuluar, kumbullat janë vënë pirg pranë çajit të malit, barishte e përdorur për të bërë çajin e preferuar të shqiptarëve dhe raftet e mbushura me raki artizanale, të distiluar jo vetëm nga rrushi, por edhe nga ftoi, kumbullat dhe manaferrat.

Pas galerisë së artit modern të Tiranës, qëndrojnë të mbuluara nga barërat statujat gjigante të Leninit dhe Stalinit. Mënyra se si vendi po përballet me të kaluarën e tij mund të shihet te Bunk’ Art 2 (bunkart.al) i hapur kohët e fundit dhe Shtëpia e Gjetheve (visit-tirana.com).

Ish-strehimi antibërthamor, i ndërtuar për zyrtarët e lartë të qeverisë, është shndërruar në një muze nëntokësor me 40 dhoma, që ta nxjerr zemrën nga vendi, por që duhet vizituar patjetër.

Në dhomat dhe tunelet e tij, janë rikrijuar skena memorative nga koha e luftës dhe epoka komuniste në një mënyrë të habitshme, të tilla si fshesa shtëpie, ku janë vendosur pajisje përgjimi, histori dhe foto të të zhdukurve (që llogaritet të jenë më shumë se 50 000) dhe mure ku janë shkruar mënyrat e përdorimit të metodave të marrjes në pyetje. Asgjë nuk e bën më të dukshme daljen e Tiranës moderne nga kjo periudhë e errët sesa të shohësh kulturën shik të saj të kafeneve gjatë pasditeve.

Unë iu gëzova një birre në barin ”Capriccio” përpara se të shkoja drejt restorantit ”Otium”, i rinovuar për të ofruar një gërshetim të kuzhinës moderne me atë tradicionale shqiptare, për një pjatë me ushqim deti të pjekur, me pure bizelesh.

Pasi bie nata, Bloc apo Blloku është vendi që duhet të jesh, një drejtkëndësh me gjethe dhe me vila dhe rrugë që mbajnë erë jasemini apo lulesh bliri, ku elita komuniste e përdorte për të jetuar e veçuar një jetë luksoze dhe të bollshme.

Tani ai është qendra e festave, me bare si ”Dada” dhe ”Lizard Club” që ofrojnë koktejle dhe muzikë live duke tërhequr turma njerëzish të lumtur. Unë do të dëshiroja që banorët e dikurshëm tiranë, të cilët u morën gjithçka këtyre njerëzve, të mund të dëgjonin të qeshurat e tyre.

Pas Tiranës, në rrugë drejt kështjellës mesjetare të Krujës, ndërtesa bosh gjenden përgjatë autostradës, disa gjysmë të ndërtuara apo karabina, disa të sapo përfunduara, por të braktisura apo të nxjerra në shitje.

Po kaq të përhapura janë pikat e karburanteve apo lavazhet, pesë a gjashtë në pak kilometra. Nëpër fusha fermerët korrin drithin dhe familjet udhëtojnë me kuaj dhe qerre, indiferentë ndaj BMW-ve të zeza që largohen plot zhurmë.

Menjëherë pas një të rrëpire plot kthesa, skena ndryshon në mënyrë dramatike dhe për një moment mendova se kisha udhëtuar drejt tokës së Game of Thrones, ndërkohë që kështjella e Krujës u duk përmbi.

Pas një qemeri prej guri ndodhet një pazar me shtëpiza të ulëta prej druri dhe një korridor i ngushtë me kalldrëm.

Më pas ndodhet kulla dhe kështjella, që është shndërruar në një muze plot skulptura dhe homazhe për Skënderbeun, i cili luftoi osmanët dhe për pak kohëbashkoi shqiptarët. Ende ka familje që jetojnë në qytezë, ndërsa teqeja dekorative dhe kopshti me ullinj mundësojnë një shlodhje të freskët para se të ecja mes pulave dhe pllakave të gurit dhe fiereve ngjyrë smeraldi duke i dhënë vetes shansin, ndoshta në të vërtetë, për të blerë dhurata.

Tregtia është një sipërmarrje e lehtë në këtë pazar i shtruar me kalldrëm i mbushur plot me sixhade dhe qilima të punuar me dorë dhe plot ngjyra tëndezura, pantofla dhe shallra.

Ajo që unë mora ishte një mbajtëse lapsash në formë bunkeri dhe një def. Nëjug të Tiranës, një grykë e madhe ndan malet dhe ju gjendeni në trashëgiminëbotërore të UNESCO-s dhe në përfaqësuesin e Shqipërisë, Berati.

Ura e Goricës, me shtatë harqe, që ndodhet në qytetin e krijuar në shekullin IV Para Krishtit, dhe që është një kryevepër fantastike otomane, kalon përmes lumit Osum dhe breza me shtëpi të bardha janë ndërtuar nëpër shkëmbinj deri tek qyteti i vjetër.

Muret shumë të larta krijojnë një si djep në krye të kodrës me xhamitë antike dhe tetë kishat mesjetare, ku njëra prej tyre ka një koleksion tëjashtëzakonshëm ikonash. Gjatë shëtitjes sime vizitova një shtëpi tradicionale osmane të shekullit XVIII që tani është Muzeu Etnografik i qytetit.

Pas verandës së saj të mbuluar krijova një ide të asaj që ishte jeta e përditshme vetëm pak dekada më parë, se si burrat shtypnin ullinjtë dhe gratë qepnin rroba. Kjo ndjesi e të qenurit në një realitet paralel osman më ndoqi edhe kur kalova natën në hotelin elegant të shekullit XVII, hotel ”Muzaka” (hotel-muzaka.com), me llambadarë prej bronzi dhe muret me dru të lëmuar me aromë mjalti përçonin një ndriçim të butë brenda kësaj shtëpie në buzë të lumit.

Kalova mbrëmjen poshtë yjeve në oborrin e tij duke shijuar verë të zonës. Dhe më të mirën prej tyre e gjeta ditën tjetër në kantinën ”Çobo” (cobowineryonline.com), një biznes familjar ku historia e nxjerrjes së verës nga varietete të rrushit të zonës përkon me vitin 1900, por u ndërpre nga komunistët të cilët ndaluan sipërmarrjen private.

Megjithatë, memoria nuk u zhduk. Sot kantina prodhon 100 000 shishe nëvit. Kur përgëzova shefin në restorantin ”Desaret” në Berat për shijen e patëllxhaneve të mbushura dhe të cilësisë së merlotit të prodhuar nga ata, ai më shpjegoi si vinin nga Greqia në Berat për shkak të prodhimit.

”Në Greqi ka presion që të prodhohen më shumë, por domatet që vijnë nga serat nuk janë aq të shijshme, tani Shqipëria është vendi i shijes”, tha dikush aty.