Histori me komandë

ELIDOR MËHILLI

Diskutimi mbi tekstet shkollore të historisë hyri tërë tërsëllimë nëpër shtëpitë e shqiptarëve, ashtu siç bën edhe politika, u shoqërua me ca zhurma, shpërtheu në ca sharje, u shndërrua befas në gati kacafytje, dhe u zhduk nga kishte ardhur. U fol për histori, pa e prekur historinë. U dha alarmi, por askush nuk lëvizi. Beteja u bë me armë imagjinare, edhe pse në fushë u hodhën fjalë të rënda: “fakte”, “objektivitet”, “shkencë”.

Shkak për sherrin këtë herë ishte komisioni i ngritur mistershëm nga Ministria e Arsimit për të rishkruar (edhe një herë) tekstet parauniversitare të historisë. Kush e zgjodhi komisionin? Pse Ministria e Arsimit nuk i zgjedh historianët me konkurs? Pse ky (me parti) dhe jo ai tjetri (pa parti)? Se mos rishikojnë Enverin? Po ballistët si do i nxjerrin? Po kuislingët? (Kuislingët shqiptarë nuk janë kurrë demode.) Kush do i mbrojë fëmijët tanë nga historia e rishkruar? Historia e rishkruar, kjo kuçedër që llahtaris vazhdimisht shqiptarët, edhe pse e plakur, edhe pse e mbyllur në kafaz që nga viti 1991.

Jo se këto pyetje janë pa interes. Jo se praktikat e burokratëve shqiptarë janë pa dëm. Kush habitet tashmë (edhe pse do të duhej të habitej) se komisionet zgjidhen me urdhër nga lart? Apo se të njëjtët emra që popullojnë prej dekadash gazetat dhe shiritat e poshtëm vezullues të ekraneve të televizioneve riciklohen – në vendin ku nuk riciklohet asgjë tjetër përveç personaliteteve? Apo se tregtia me fantazma vazhdon të jetë fitimprurëse? Mirëpo të merresh me komisione e emra të përveçëm, domethënë ta shtrosh problemin si një grusht çështjesh teknike, do të thotë të harrosh gjuhën me të cilën po paketohet misioni i rishkrimit të historisë. E shndërruar prej kohësh në armë beteje, historia tashmë po serviret si fushatë çarmatosjeje. Ulni armët. Në emër të shkencës. Të objektivitetit.

“Nuk ka vend në tekstet shkollore për emocione dhe politizime.” (Nuk thuhet se kush e paska aftësinë e rrallë për të mos politizuar historinë politike të një vendi ish-diktatorial.) “Duhet të jemi rigoroz me arkivat dhe dokumentet.” (Arkivat shqiptare janë lënë në harresë e mjerim.) “S’mund të ketë versione alternative për historinë e nxënësve, sepse jemi në momente kritike çoroditjeje kombëtare.” (Pse çoroditja kombëtare, nëse ka të tillë, nuk është pjesë e historisë shqiptare?) “Do të qëndrojmë jashtë politikës. Do të përdorim vetëm logjikën shkencore.” (Kush tha që historia e mirë nuk është politike? Ç’do të thotë të qëndrosh jashtë politikës? Çfarë lloj hapësire është hapësira jashtë politikës?)

Nuk thuhet, pra, por nënkuptohet: Paska një autoritet që ndaka objektiven nga subjektivja në shkrimin e historisë së diktaturës. Dhe zor se mund t’i dalësh kundër “objektivitetit” – sidomos objektivitetit burokratik. (Me gjithë logjikën e fortë shkencore që paskan komisionet e Tiranës, historinë shkollore të komunizmit shqiptar nuk e shkruakan dot shqiptarët vetë. Veç ta dinte diktatori!)

Të kuptohemi: Të shkruash tekste shkollore të historisë nuk është fort e lehtë. Për nga natyra, tekstet duhet të jenë të thjeshta, që do të thotë se nuancat në interpretim shpesh duhen sakrifikuar për hir të kuptueshmërisë. Nga ana tjetër, nuk ka motiv lufte më të dashur për kombëtaristët dhe kundërkombëtaristët sesa tekstet shkollore. Nuk është çudi, pra, që në vende si Rusia dhe Kina, historia që mësohet nëpër shkolla kontrollohet rreptësisht nga shteti.

Shumë syresh i kanë gati recetat për tekstet e historisë: Kombet e Bashkuara, Këshilli i Europës, organizatat jofitimprurëse. Madje, ca kohë më parë, në Bashkimin Europian pati edhe një lëvizje për të prodhuar një tekst shkollor të njehsuar të historisë së gjithë kontinentit. Çfarë mund të thoshte një histori e tillë? Sipas “ekspertëve”, do të duhej të pasqyronte mirëkuptimin midis popujve, “ndërgjegjen europiane”, zhdukjen e paragjykimeve, multikulturalizmin si vlerë, dhe luftën ndaj përdorimit të historisë për qëllime politike. Që nga Ukraina deri në Ballkan, ministritë e Arsimit udhëzohen të nxjerrin në pah “tolerancën” dhe “mirëkuptimin” midis etnive. Po çfarë është historia e Europës moderne nëse nuk është histori e paragjykimeve, dhunës, keqkuptimit dhe përdorimit të historisë për motive politike?

Prandaj tingëllojnë të dyshimta përbetimet për “shkencë” e “objektivitet” dhe “fakte” në ambientin shqiptar. Jo se nuk ka fakte për të vënë në pah. Jo se historianët e mirë në Shqipëri mungojnë. Jo se nxënësit nuk duhen mësuar të reflektojnë mbi subjektiven. Por, sepse historia, si disiplinë, bazohet mbi kundërshtinë, po aq sa mbi konsensusin. Mirëpo kundërshtia publike në Shqipëri lëvrohet e përjetohet si armiqësi e përbetuar.

Sa më shumë flitet për “fakte” në ambientin shqiptar, aq më pak duket se faktet kanë vlerë. Atëherë, çfarë mund të mësojnë nxënësit shqiptarë? Që pushtetarët shqiptarë me faktet kanë bërë çfarë kanë dashur? Që historia nuk jep asnjë garanci? Për më tepër, çfarë vlere ka një tekst “objektiv” i historisë që pluskon në një det korrupsioni e gënjeshtrash të përditshme? Çdo të thotë të shkruash një tekst “pa politikë” kur Shqipëria ka mbi 20 vjet që politikën e bën në formën (disi më të zbutur) të një lufte civile?

Nëse tekstet shkollore alternative kanë dështuar, faji duhet gjetur tek institucionet shqiptare, tek ata që i kanë drejtuar këto punë dhe tek aferat me shtëpitë botuese. Meqë forca e ligjit është anemike, meqë tregu u kthye në ballo maskash, e meqë në Tiranë lulëzon pandëshkueshmëria, nuk do të thotë që historia të shkruhet me komandë e komision – qoftë edhe një histori e thjeshtë shkollash parauniversitare. Të rinjtë shqiptarë nuk do të kenë nevojë për tekste shkollore të politizuara që të gënjehen: mjafton të dalin në dritare, të ndezin televizorin, të shkojnë për një kafe.