Nga Johan Georg von Hahn te Johannes Hahn

FATOS BAXHAKU

Diku pa mbërritur mirë mesi i shekullit të XIX, një diplomat gjerman që punonte asokohe në Janinë për Austro-Hungarinë, pati ndërmarrë disa udhëtime nëpër Shqipërinë e atëhershme. Ishin të vështira, aq sa ka qenë e vështirë vetë koha, vendi, njerëzit. Përshkrimi që ai na ka lënë pas është fillesa e një enciklopedie të vërtetë shqiptare (Johan Georg von Hahn, Albanesische Studien, Jenna 1854) me përshkrime, gjeografi, etnologji, gjuhësi, histori, arkeologji.

Shqipëria, që ai përshkruan është një vend kalorësish, një vend ku plakat ende i këndonin ardhjes së xixëllonjave ndër livadhe, një vend ku bashkëjetonin fetë tradicionale me magjitë e vjetra sa bota, fshatra ku sëmundjet e fëmijëve shëroheshin ende me fshikullima hithrash dhe pëshpërima gjyshesh.

Duket sheshit se Hahn ka qenë një mik i thekur i shqiptarëve asokohe. Ja si shkruan ai kur ka parasysh Gjirokastrën: “…Në Gjinokastër banojnë pronarët e tokave të rrethit, të gjitha fshatrat e fushës janë të tyre, por ata kanë edhe prona të tjera jashtë rrethit të Gjinokastrës. Këta banojnë në shtëpia të nalta, të sigurueme mirë, të cilat në dhomat e poshtme kanë frangji kah rruga. Dritaret janë nalt, zakonisht dyfishe, porta e brendshme asht vendosë në mënyrë që nga rruga nuk shifet oborri i dytë. Këto ndërtesa kanë nji farë ngjasie me kështjellat qytetare të Kohës së Mesme, bile edhe stili primitiv, por interesant, i tyne na kujton ma fort Perëndimin se Lindjen.

Edhe rrojtja e banorëve të tyne i ngjante kalorësve të qyteteve tona, së pakut në kohnat e para. Çdo njeri me randësi i përdorte të ardhunat e veta për me mbajtë sa ma shumë shërbëtorë, me të cilët shkonte në luftë, kur e kërkonte Sulltani, ose kur kishte qejf me u shërbye si mercenar pashallarëve ose të mëdhenjve të Perandorisë Osmane. Në kohë grindjesh, kur ziheshin hapur shoq me shoq partitë e qytetit, dhe nji gjendje e tillë ishte pothuajse e zakonshme, ai ruente shtëpitë me njerëzit e vet dhe mbas mureve të saj harxhonte kot shumë barot kundra frangjive të shtëpive armike. Në të tilla raste, rrallë derdhej gjak, sepse secili ishte i mprojtun mirë…”.

“Ma fort Perëndimin se Lindjen”, duket sheshit se gjermani në shërbim të Vjenës e ka ndjerë veten më shumë në Europë se sa në ndonjë kontinent tjetër, ndonëse jetonte në perandorinë më të madhe të Lindjes së asaj kohe. Kjo puna e fortdiskutuar e jona mbi luhatjet Perëndim-Lindje nuk ka përse të diskutohet më.

Tani, mbas 170 vjetësh një tjetër Hahn vizitoi Shqipërinë. Dukej se kishte trashëguar nga i pari etjen për të njohur kisha, xhamia, monumente kulture, njerëz, tradita. Njësoj si i pari edhe Hahn i dytë (sa për kuriozitet Hahn në gjermanisht i thonë gjelit), ky i Europës së Bashkuar dhe i kohëve moderne, duket se e ka për zemër Shqipërinë. Ne nuk e dimë nëse i dyti ka dëgjuar për të parin, apo nëse ndonjë nga zyrtarët, që e shoqëronte, i ka rrëfyer ndonjë gjë për këtë paraardhës legjendar, themelues të albanologjisë, por kjo mbase nuk ka edhe aq shumë rëndësi. Mbase ndryshimi më i madh i njerëzve që, me dashamirësi duan të na zënë nga dora e të na shpien përpara në udhë të progresit, është se në vend të Georg Johan, pas 170 vjetësh, ka mbërritur Johannes dhe në vend të një von Hahn tashmë kishim të bënim thjesht me një Hahn. Puna është se a kemi ndryshuar ne, dhe, më kryesorja, sa e thellë, e ndjerë, e natyrshme është dëshira jonë për të qenë ndryshe nga kalorësit tanë patetikë të ngujuar ndër kulla e kasolle të shekullit të XIX?

Përgjigja nga të gjitha nivelet, si në rrugë, si ndër zyra, si në Parlament, si në qytet, si në fshat është: Po, padyshim! Ne duam qëkur të shkojmë në Europë! Këtë togfjalëshin “të shkojmë në Europë” shumë prej nesh ende e marrin sikur do të shpërngulemi fizikisht në një kontinent tjetër, ku ekskursionet e fundjavës do t’i bëjmë në Bruksel në vend që të shkojmë te Shaba në  dhe kështu befas, me një palë firma në kartë do të bëhemi njësoj si danezët, gjermanët, austriakët… harrojmë sakaq, dhe mbase askush nuk na e ka thënë deri më sot, se kjo rrugë e gjatë dhe e ndërlikuar, plot ulje e ngritje, plot shpresa, por edhe zhgënjime, ka në thelb të saj një dhe vetëm një bosht: punën kokëulur dhe me plot sakrifica. Kush mendon se vetëm dhe vetëm duke plotësuar pesë pikat e provimit që “Zysh Europa” na ka vënë përpara, ia hodhëm paq, gabohet. Madje rëndë dhe për të zezë të vet. Është njësoj sikur të gënjesh veten. Është njësoj sikur të marrësh një dhjetë duke kopjuar. Herët a vonë “ustallesha kohë” t’i nxjerr të palarat në shesh duke të përballur me jetën.

Le t’i japim pak udhë fantazisë dhe të imagjinojmë. Për shembull, sa europian mund ta quajmë të gjithë bashkë atë që vret fqinjin, kushëririn, madje edhe vëllain e tij për një pëllëmbë gardh? Dhe mos mejtoni se të tillë ka pak! Në lajme kanë dalë vetëm ata që iu errën sytë dhe bënë krimin. Po sa e sa të tjerë e kanë shkuar ndër mend këtë marrëzi vrastare? Ose një rast tjetër: sa europian mund të jetë një shofer, që, kur polici e pyet përse nuk e ndeze sinjalin kur u ktheve befas nga rruga kryesore, ai përgjigjet: Unë po shkoj në shtëpinë time or ti, e pse duhet ta ndez sinjalin! Jemi apo nuk jemi vend demokratik! Sa i përafërt me një qytetar të BE-së mund të jetë një njeri që e ngre lopën hopa mbi ndarësen e autostradës për të kaluar në krahun tjetër? Dhe më tej akoma: sa të përafërt i kemi parlamentet, “burrat e dheut”? Rasti “Doshi” ua kaloi të gjitha fantazive që Noli dhe të tjerët kishin ngritur për rivalitetin gjakatar mes Lekë Dukagjinit dhe Lekë Zaharisë së Dejës qysh ndër kohë të Skënderbeut. Si mundet që një vend demokratik, aspirant për në Bruksel të ligjvendoset nga të tillë njerëz? Qeveritë, që rropaten të mbushin ligje, reforma, formularë, aplikime, duket sikur janë një grup i veçuar njerëzish të mbyllur në një botë më vete. Europa ka ndryshuar duke qenë po e njëjta njëkohësisht. E pamë këtë në rastin e vizitës së Hahn. Nëse ne vërtet duam të ndryshojmë duhet ta nisim nga trutë tanë. Na duhet në fillim një parmendë e fortë dhe më pas një qilizmë si qëmoti. Pa ndryshuar mendjet tona gjysmë të fosilizuara, kjo qeveri, por edhe të tjerat që do vinë më pas, do ta ndjejnë veten krejt fillikat në rrugën e gjatë dhe të vështirë drejt BE-së.

(Për këtë shkrim u citua: Johan Georg von Hahn, Studime Shqiptare, përkthyen Veniamin Dashi dhe Afrim Koçi, IDK, Tiranë, p.v.).