Sejko sqaron pse nuk hodhën “para me helikopter” gjatë krizës së pandemisë
Në materialin e Z. Sejko u përshkruan dilemat dhe ndryshimet me të cilat po përballet teoria dhe praktika e politikës monetare, si rezultat i presionit të pandemisë në ekonomi; dhe u analizua mundësia për përdorimin e këtyre ndryshimeve në ekonomitë e vogla të hapura në zhvillim siç është rasti i Shqipërisë. Sejko argumentoi se pse Banka e Shqipërisë nuk ka aplikuar masa jo-konvencionale të politikës monetare për zgjerimin e bilancit e saj apo dhe masa më agresive si printimi i parave (njohur dhe me termin para me helikopter- shënim i Monitor), ndryshe nga bankat qendrore të vendeve të zhvilluara.
Duke nisur nga SHBA-ja, në fillim të viteve 1980, politika monetare u fokusua në mbajtjen në kontroll të inflacionit dhe ankorimin e pritjeve inflacioniste përmes administrimit të normës së interesit. Për pothuajse 30 vjet, ky qëndrim krijoi premisa për stabilitet e rritje të qëndrueshme ekonomike. Megjithatë, pas shpërthimit të krizës globale financiare të vitit 2008, bankat qendrore ulën menjëherë normat e interesit, të cilat shumë shpejt arritën kufirin e poshtëm 0. Kjo e bëri praktikisht të pavlefshme normën e interesit si instrumentin kryesor të politikës monetare. Për të riaktivizuar ekonominë, bankat qendrore të ekonomive të zhvilluara (Rezerva Federale, Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka e Japonisë) kryen injektime masive të përkohshme likuiditeti përmes blerjeve të letrave me vlerë në tregjet e kapitaleve. Pavarësisht se programet e blerjeve u menduan të përkohshme, ato u ripërsëritën vazhdimisht për të mbështetur aktivitetin ekonomik dhe arritjen e objektivit të çmimeve. Kjo praktikë çoi në rritjen e parasë në ekonomi dhe në zgjerimin e bilancit të bankës qendrore.
Goditja negative e shkaktuar nga pandemia dhe përgjigjja e autoriteteve për kontrollin e saj, kërkoi një reagim edhe më të madh të politikës monetare. Bazuar në të njëjtat argumente teorike, sikurse edhe në rastin e krizës financiare, bankat qendrore hodhën në ekonomi sasi të jashtëzakonshme likuiditeti, duke blerë në treg çdo kategori letre me vlerë të borxhit apo të pasurisë që tregtohej. Një vit nga shpërthimi i pandemisë, katër bankat qendrore të lartpërmendura, në mënyrë eksplicite apo implicite, e shikojnë ekspansionin monetar përmes zgjerimit të bilancit si një instrument të përhershëm të politikës monetare. Madje duke pranuar në bilancin e tyre edhe letra me vlerë të borxhit e të pasurisë së sektorit privat. Edhe bankat e tjera qendrore të vendeve të zhvilluara kanë adoptuar një përqasje të ngjashme, në përmasa të krahasueshme sipas mundësisë. Aplikimi i këtyre praktikave jokonvencionale ka bërë që aktualisht të gjithë t’i mbajnë sytë nga bilanci i bankës qendrore si një instrument shpëtimi nga efektet negative të pandemisë.
Është rrjedhimisht e natyrshme që ekonomistët të përballen me dilemën nëse këto praktika jokonvencionale janë të përshtatshme edhe për ekonomitë e vogla, të hapura, me një shkallë të lartë euroizimi dhe monedha të dobëta (në kuptimin që nuk janë monedha të tregtueshme në tregjet ndërkombëtare). Përgjigjja e dhënë në këtë punim është: ndoshta, por jo domosdoshmërisht! Kjo sepse politikat jokonvencionale mbartin rreziqe me natyrë monetare e financiare. Shkurtimisht do të përpiqem ta diskutoj këtë çështje duke përdorur shembullin e ekonomisë shqiptare, tha Sejko.
Masat në Shqipëri gjatë pandemisë
Duke u zhvendosur në situatën e ekonomisë shqiptare gjatë pandemisë, Banka e Shqipërisë vlerëson se pandemia ka dhënë një goditje të konsiderueshme në aktivitetin ekonomik, punësim e investime, duke vënë në vështirësi bizneset dhe familjet për përballimin e nevojave e detyrimeve financiare. Në përgjigje të këtyre goditjeve, Banka e Shqipërisë ka ndërmarrë një sërë masash të karakterit monetar, duke lehtësuar kushtet monetare përmes uljes së normës së interesit dhe injektimit të pakufizuar të likuiditetit në ekonomi. Njëkohësisht, janë marrë një sërë masash makro e mikroprudenciale për të siguruar që problematikat financiare afatshkurtra të biznesit dhe të familjeve të mos dëmtojnë stabilitetin e sistemit bankar, e të mos pengojnë aktivitetin dhe rolin e tij ndërmjetësues në ekonomi. Ky kuadër masash dhe ndryshimet rregullative, janë të ngjashme me ato të marra nga Banka Qendrore Evropiane dhe bankat qendrore të rajonit. Statistikat e deritanishme na tregojnë se ato kanë luajtur një rol të rëndësishëm në zbutjen e efekteve negative të pandemisë. Si rrjedhim, kostot e financimit të sektorit privat mbeten të ulëta, kursi i këmbimit është i qëndrueshëm dhe sektori bankar shfaq tregues të mirë likuiditeti dhe kapitalizimi. Në dallim nga bankat qendrore të ekonomive të zhvilluara, Banka e Shqipërisë nuk ka aplikuar masa jo-konvencionale të politikës monetare për zgjerimin e bilancit e saj. Në vijim do të shtjelloj shkurtimisht arsyet përse kjo përqasje nuk është adoptuar në Shqipëri.
Së pari, dhe më e rëndësishmja, në momentin e shpërthimit të pandemisë, norma bazë e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë nuk ishte as në territor negativ, as pranë kufirit zero. Rrjedhimisht politika monetare kishte hapësirë të mjaftueshme për ekspansion monetar përmes uljes së normës së interesit në formën e vet konvencionale. Banka e Shqipërisë vlerëson se edhe në momentin aktual ka ende hapësirë për të ndërmarrë një politikë monetare lehtësuese përmes masave konvencionale.
Së dyti, politikat jokonvencionale ose aplikimi i koncepteve të reja të politikës monetare (QE), në rastin e ekonomisë shqiptare, kufizohen kryesisht nga mungesa e instrumenteve të tregtueshme në tregun e kapitaleve. Struktura e tregut të kapitaleve në Shqipëri është shumë e kufizuar dhe letrat me vlerë të borxhit e të pasurisë të sektorit privat janë joekzistente. Rrjedhimisht, zgjerimi i bilancit të bankës qendrore mbetet i kushtëzuar nga madhësia dhe oferta e kufizuar e tregut financiar.
Së treti, në mungesë të tregjeve të kapitalit, zgjerimi i bilancit të bankës qendrore përmes blerjes së letrave me vlerë të qeverisë në tregun sekondar çon automatikisht në rritjen e borxhit publik; dhe mund të vazhdojë deri në momentin kur borxhi publik arrin kufirin e qëndrueshmërisë afatgjatë. Rritja e borxhit publik përtej këtij kufiri dëmton drejtpërdrejt dhe njëkohësisht kredibilitetin e politikës fiskale dhe asaj monetare, duke e vendosur vendin përballë rreziqeve të krizave financiare e të bilancit të pagesave.
Në përgjithësi, konceptet e reja mbi natyrën dhe instrumentet e politikës monetare anashkalojnë disa parime themelore të qëndrueshmërisë së bilanceve ndërkohore të qeverisë, bankës qendrore e ekonomisë në përgjithësi. Këto parime të shprehura në formën e kufizimeve sasiore përbëjnë thelbin e politikave të qëndrueshme për ekonomitë e vogla e të hapura në zhvillim. Aplikimi i pastudiuar i këtyre praktikave mund të rezultojë i rrezikshëm për këto ekonomi.
Në konkluzion, suksesi dhe dobishmëria e ndryshimeve të propozuara për të arritur objektivat e politikës monetare, do të mbeten për t’u vërtetuar në të ardhmen nga rezultatet konkrete të bankave qendrore që i kanë aplikuar dhe studimet empirike të akademisë.
