Tomas Eliot: Të harrosh një grua

Nga Alda Bardhyli

Tomas Eliot do ta kuptonte që mbrëmjen e parë që qe larg Vivien se nuk do të bënte dot pa këtë grua. Poeti që dikur i shkruante letra të gjata mikut të tij Ezra Paund ku i fliste për varësitë e tij nga gratë, në Londrën e shekullit të 18, duket se kishte gjetur shpëtimin te një grua. Ajo quhej Vivienne Haigh, dhe ishte shkrimtare e re angleze. Ata u takuan në mars të vitit 1915 në Oksford, ku Eliot kishte shkuar për të marrë leksione psikologjie. Fustanet e saj të stilit viktorian, dhe mënyra sesi ajo i fliste atij, do ta bënin Eliot të binte në dashuri me të. Tre muaj më vonë, ata do të martoheshin. Vivien do të ishte më shumë se një poezi për të. Në letrat drejtuar Paund, ai tregon se po jeton një histori të rëndësishme në jetën e tij, dhe se me mënyrën e saj Vivien i duket çdo ditë e jashtëzakonshme. Për Vivien lidhja me Eliot do ta shtynte më shumë drejt shkrimit, duke grishur kështu talentin brenda saj. Salloni i tyre i pritjes do të kthehej në një klub të vogël letrar, ku mbrëmjeve vinin miqtë e tyre të letrave. Në këto orë të gjata, ku flitej për jetën angleze të kohës dhe letërsinë, Vivien zbuloi një tjetër pasion të saj, pijen. Varësia ndaj alkoolit do të sillte telashe në jetën e çiftit, dhe probleme me shëndetin. Eliot i ankohet për këtë gjendje Ezra Paund, ku i thotë se as doktorët më të mirë nuk po mund ta nxjerrin atë nga kjo gjendje. Kjo periudhë e jetës së tyre është realizuar në film në vitin 1994, me titullin “Tom dhe Viv”. Në një shënim që ka shkruar kur ishte rreth të 60-ave, Eliot shkruante: “Vivia ka qenë dashuria ime. Fakti që në atë kohë unë doja të digjja anijet që vinin nga SHBA-ja, dhe doja të qëndroja në Angli për të. Ajo e bindi veten se do të më shpëtonte mua, ndërkohë nuk mundi të shpëtonte veten e saj. Ishin kaq shumë emocione, të cilat më pas u kthyen në shkretëtirë”. “Zonjë plot heshtje / E sfilitur dhe e qetë / E shkalafitur dhe e plotë / Trëndafil i kujtesës / Trëndafil harrese / Jetëdhënëse e shkallmuar / E tmerruar në prehje …”, shkruan Eliot në një poezi dedikuar Vivienit. Me kalimin e viteve ajo do të binte në një depresion, nga i cili dukej se nuk po dilte dot. Në vitin 1932, Eliot ishte i bindur se marrëdhënia e tyre nuk do të ishte më si më parë. Kur Universiteti i Harvardit i ofroi të punonte si profesor, ai pranoi duke e lënë Vivien në Angli. Kur u kthye vite më pas, ai përgatiti një ndarje formale me të, për të shmangur takimet. Vivien u shtrua në një spital psikiatrik në vitin 1938, ku ndenji deri sa ndërroi jetë. Dhe pse Eliot ishte zyrtarisht burri i saj, ai asnjëherë nuk e vizitoi atë. Në vitin 1938, Eliot nisi një marrëdhënie me Mary Trevelayn nga Universiteti i Londrës, e cila donte të martohej me të. Marrëdhënien me Eliot ajo e ka treguar në një libër. Më 10 janar të vitit 1957, në moshën 68-vjeçare, ai u martua me Esme Valerie Fletcher, e cila ishte 30 vjeç. Ndryshe nga martesa e tij e parë, ai e njihte Fletcher mirë, pasi ajo kishte qenë sekretarja e tij në shtëpinë botuese “Faber&Faber” që në gusht të vitit 1949. Martesa e tyre u mbajt sekret për disa vite. Pas vdekjes së Eliot, Valerie iu dedikua trashëgimisë së tij letrare. Deri dy vjet më parë, para se të ndahej nga jeta në Londër, Valerie Eliot ishte gruaja që kujdesej për botimet e tij në të gjithë botën. Ajo që i dha zemrën burrit plot talent, dhe pse e dinte se një tjetër grua ishte aty prej vitesh. Ajo ishte Vivien, një angleze, të cilën Tomas Eliot nuk mundi ta hiqte asnjëherë nga mendja, dhe që e ndëshkoi duke mos u kujdesur për të. Thomas Stearns Eliot ka lindur në Misuri, më 26 shtator të vitit 1888. Ka jetuar në St. Louis gjatë 18 viteve të para të jetës së tij dhe ndoqi më pas Universitetin e Harvardit. Ka nisur të shkruajë poezi që në moshën 14-vjeçare nën frymëzimin e Omar Khajamit. “Nuk ia kam treguar askujt ato. Poema e parë u shkrua si një ushtrim për mësuesin tim të anglishtes dhe ishte një imitim i Ben Jonson. Vetë Beni mendoi se poema ishte shumë e mirë për një djalë të moshës sime 15-16 vjeç. Më pas shkrova të tjera në Harvard. U bëra më prodhimtar, nën ndikimin e Baudelaire dhe më pas të Jules Laforgue”, shprehej ai në një intervistë. Më 1910-n, u largua nga Amerika për të shkuar në Sorbone. Më pas jetoi në Paris, ku ndenji një vit. U rikthye në Harvard për të ndjekur doktoraturën në filozofi. Më vonë kthehet në Europë dhe qëndroi në Angli deri më 1914-n. Në Londër u ndikua shumë nga bashkëkohësi i tij Ezra Pound, i cili i pranoi poezitë e tij dhe arriti t’i botonte në disa revista më 1915-n. Libri i tij i parë me poema titullohet “Prufrock dhe vëzhgime të tjera”, që pa dritën e botimit më 1917-n. Me botimin e “Tokës së humbur” më 1922-shin, tashmë të konsideruar nga shumë studiues si vepra më poetike e shekullit të 21, reputacioni i Eliotit nisi të rritej jashtëzakonisht; më 1930-n dhe për 30 vitet e ardhshme, ishte figura më dominuese në poezi dhe në kritikën letrare, sidomos të vendeve ku flitej anglisht. Si poet, transmetoi tërheqjen e tij për poetët anglezë të shekullit 17 (sidomos John Donne) dhe poetët simbolistë francezë (ku përfshihen Baudelaire dhe Laforgue). Poemat e tij në shumë drejtime lidhnin zhgënjimin e brezit të pas luftës me vlerat dhe traditën. Si kritik letrar, kishte një ndikim të madh në shijen letrare, duke parashtruar këndvështrime që bazoheshin në konservatorizmin shoqëror dhe fetar. Poemat e tij më të rëndësishme përfshijnë “Frashëri i së mërkurës” (1930) dhe “4 kuartetet” (1943); librat e tij letrarë dhe shoqërorë përfshijnë “Druri i shenjtë” (1920), “Dobia e poezisë dhe e kritikës” (1933), “Pas perëndive të habitshme” (1934) dhe “Shënime drejt një kulture të përcaktuar” (1940). Eliot ishte gjithashtu edhe një krijues dramash, si “Vrasësi në katedrale”, “Ribashkimi i familjes” dhe “Festa e koktejit”.
Ai u bë qytetar anglez më 1927. Në shtëpinë botuese “Faber&Faber” botoi mjaft nga veprat e tij dhe më pas u bë drejtor i saj. Tomas Eliot ka marrë çmimin “Nobel” për letërsi më 1948-n. Ja si e përshkruante ai procesin e të shkruarit: “Një krijim të merr shumë orë, më shumë se 10 orë kohë. 3 orë në ditë është e mjaftueshme për të krijuar diçka të bukur. Lustrën ia jap në fund fare. Nganjëherë mendoja ta zgjasja pa fund, por kur e shihja ditën tjetër, nuk kënaqesha kurrë. Do të ishte më mirë të ndaloja dhe të mendoja për diçka tjetër, diçka ndryshe”.