“Pax Albanica” dhe dilema e vërtetë shqiptare

October 25, 2014

0 5 minutes read

Nga Petrit Nika

Kur akoma ende nuk e kisha lexuar librin “Pax Albanica” të Mustafa Nanos, u përballa fillimisht me opinionin e të tjerëve për librin. Shkurt, ishte mendimi i dikujt tjetër i krijuar nga një lexim krejtësisht horizontal ose siç më ngjan të jetë më keq akoma, i krijuar nga opinioni i dikujt tjetër, po horizontal. Njerëzit e opinionit, siç është Mustafa Nano, gjithmonë gjejnë një arsye për ta grishur opinionin dhe në realitetin shqiptar, mjafton të kesh kurajën qytetare dhe të dish të shkosh tek opinioni, dhe krijon rreth vetes rrathë centrifugalë sa të duash, ngase arsye gjen boll. Nga opinioni paraprak që kisha dëgjuar, një gjë ama doli të ishte vërtet: Nano kësaj radhe ishte trazuar me besimet. Te libri “Pax Albanica”, një i krishterë i devotshëm, nisur nga emri Mustafa i autorit, do të jetë në dyzimin e një leximi të pakëndshëm të këtij libri, ku përfytyrimi paraprak të çon në ato krizat e herëpashershme fetare të shqiptarëve në kohë të tjera, ndërsa për një mysliman, supozoj se leximi paralajmëron pritshmëri argumentuese të tipit që edhe kaurët të pranojnë më së fundi fenë e tyre. Në fakt, të dyja palët kur ta kenë mbaruar së lexuari këtë ese të gjatë historike, them se aq sa do të ngelen të zhgënjyer në supozimet e tyre të fillimit, aq do të jenë në pikëpyetje prapë se cilën nga palët ka argumentuar më mirë autori dhe se cili do të jetë fati i kësaj bashkëjetese trepolare të besimeve në Shqipëri. Libri, si prolog, ngacmon dyshimin e madh, dyshimin të cilit të gjithë popujt e Ballkanit i shmangen dhe nuk e vënë fare në dyshim. Është dyshimi legjitim i origjinës, në një situatë ku popujt e Ballkanit pushtojnë njëri-tjetrin dhe pushtohen me radhë nga popuj të ndryshëm për më se njëzet shekuj. Nano guxon ta shprehë dyshimin, ndërsa vetë i beson qenësisë së kombit shqiptar më shumë si asimilues gjuhësh, kulturash, identitetesh, madje dhe i disa fragmenteve nacionalitetesh sesa si i asimiluar vetë në rrjedhën e historisë në marrëdhënie me popujt e tjerë. Dyshimi i tij apo dhe konstatimi i tij, po aq sa më bindin, po aq dhe më bëjnë të dyshoj. Ky është sheshpushimi i parë i librit. Ky është prologu i librit ku Nano ia ka bërë tashmë me sy lexuesit se do t’i flasë pa rezerva për dijet dhe dyshimet e tij, duke ia filluar që nga vetvetja. Më pas Nano gradualisht futet në shtjellimin e një prej çështjeve më jetike për shqiptarët: bashkëjetesën fetare shqiptare në shekuj. Në kuadrin e këtij shtjellimi faktues dhe argumentues, Nano është kujdesur që të sjellë fakte dhe citime të shumta nga autorë të huaj e shqiptarë për kohë të ndryshme të zanafillës dhe ecurisë së kësaj bashkëjetese fetare midis shqiptarëve në shekuj. Në një kapitull të duket sikur shqiptarët janë fare moskokëçarës ndaj feve të tyre dhe e respektojnë njëri-tjetrin si vëllezër të një gjaku e të një gjuhe. Dhe për këtë sjell edhe të dhëna nga shkrimet e autorëve të huaj me shembuj konkretë. Sado që pothuajse të gjitha ato që shkruhen aty janë të vërteta, prapë lexuesi fillon të dyshojë në njëanësinë e kësaj panorame fetare sipas Nanos. Në kapitullin tjetër, lexuesi do të çmeritet kur t’i shpaloset panorama tjetër e konfliktit, madje përtej pritshmërive të tij. Shqiptarët për fat të keq shpeshherë ia kanë bërë të vështirë jetën dhe bashkëjetesën njëri-tjetrit për shkak të ndasive fetare. Gjithsesi, lexuesi përsëri do t’i japë të drejtë autorit, por prapë për vete do të ngelet në dilemë. Në dilemën nëse i ka thënë sa duhet mëkatet e palëve me paanshmëri dhe, nëse ka bërë mirë që i ka thënë, apo më mirë të mos i kishte thënë. Më pas Nano kalon me radhë duke sjellë fakte dhe konsiderata mbi formimin e kontributet e besimeve kryesore në historinë shqiptare, ku prapë herë të bën ta besosh e herë të bën ta dyshosh, për faktet që sjell dhe sidomos për mënyrën sesi janë sjellë këto fakte. Duke e njohur prej shumë kohësh Nanon si publicist dhe gazetar, me stilin e tij sintetizues në shprehje dhe enciklopedik e shpeshherë provokues në përmbajtje, them se diçka kisha parashikuar që në fillim si lexues në pritshmëritë e mia ndaj librit: dyshimin. Dhe është pikërisht ky dyshim ai që e bën të vështirë bashkëjetesën e feve dhe bashkëjetesën e shqiptarëve. Shqiptarët nuk është se besojnë apo dyshojnë shumë te fetë e tyre, ata besojnë apo dyshojnë më shumë te njëri-tjetri. Besimi dhe dyshimi në vëllazërinë shqiptare kanë qenë prej shekujsh bashkudhëtarë. Herë ka dominuar njëri, herë ka dominuar tjetri, por asnjëherë asnjëri nuk është zhdukur krejt. Besimi ndër shqiptarë ka mbijetuar në sajë të një vetëdije të natyrshme kombëtare mbi gjuhën, përkatësinë etnike, origjinën e përbashkët, ndarjen e përbashkët të fatit historik nëpër shekuj, ndërsa dyshimi ka pasur si sfond besimet fetare dhe politikat që fshiheshin prapa tyre me favoret apo egërsinë e brutalitetit të tyre, sipas rastit. Dyshimi ka lindur si pasojë e mungesës së besimit në ndershmërinë e tjetrit apo të pranimit të tij si një shqiptar me një praktikim ndryshe nga feja që beson, ndryshe nga krahina ku jeton, ndryshe nga dialekti që flet. Dhe ky dyshim në fakt është manifestuar shpeshherë në historinë tonë, por pothuajse përherë kemi preferuar ta themi nën zë dhe rrallë, shumë rrallë publikisht. Këtë dyshim kishin parasysh edhe rilindësit kur propagandonin se “feja e shqiptarit është shqiptaria”, por pa guxuar të thellohen më tej në klimën e trazuar shqiptare të asaj kohe, ngase kjo nuk i shërbente kauzës së tyre kombëtare, në ato kohë kur popullsia shqiptare ishte pothuajse fare e paarsimuar. Në kohën tonë, kur lëviz me shpejtësinë e dritës informacioni në gjithë botën, nuk duhet të çoroditemi dhe të harrojmë se cilët kemi qenë, se cilët jemi dhe se si do të integrohemi së bashku në të ardhmen. “Pax Albanica” është libri më i saktë, më i guximshëm dhe më i plotë i shkruar nga një shqiptar mbi historinë e marrëdhënieve fetare ndër shqiptarë. Ky libër hap një diskurs të fuqishëm për diskutim dhe thellim të mëtejshëm të këtyre çështjeve edhe nga historianët, të cilët në Historinë e Shqipërisë, ende mundohen ta pasqyrojnë bashkëjetesën e feve ndër shqiptarë vetëm si harmoni. Po nuk u hoq dyshimi, harmonia gjithmonë mund të jetë e brishtë. Në shumë rrjete sociale mjerisht në vitet e fundit janë shfaqur lloj-lloj provokimesh, ku shqiptarët prapë i drejtojnë gishtin njëri-tjetrit duke u quajtur turq, arabë, grekë dhe shkje. Për këta shqiptarë nuk bën më efekt fjala e urtë dhe e qashtër e rilindësve se “feja e shqiptarit është shqiptaria”. Atyre u duhet mësuar historia e vërtetë e zanafillës, e praktikimit dhe e marrëdhënieve fetare ndër shqiptarë, për të kuptuar se konflikti lind te dyshimi social i pranimit të ndërsjellë midis njerëzve dhe jo te besimi fetar. Nën ndikimin e iluminizmit europian, rilindësit tanë të ndritur në këtë drejtim hodhën guximshëm vetëm hapin e parë. Tashmë në kohën tonë, kur shoqëria jonë kërkon të integrohet me Europën e bashkuar, është koha të hidhet hapi përfundimtar. Duke u larguar paksa nga feja te një aspekt tjetër i ngjashëm, do të thosha se bashkëjetesa jonë e vështirë me fqinjët tanë ka ardhur pikërisht nga iluzioni që ushqejnë ata akoma në mitet e tyre të gënjeshtra, me të cilat kanë mbijetuar në shekuj, të cilat tashmë në vend që të fillojnë t’i kuptojnë, bëjnë të kundërtën: i besojnë si të mirëqena pa asnjë hije dyshimi. Kjo mënyrë konceptimi lind racizmin, ksenofobinë dhe konfliktet e përhershme midis racave dhe midis njerëzve. Kur e përfundon librin , kupton se dyshimi që provokohet nga libri, i përket vetëm egos tonë, frikës sonë të fshehur për t’u mbështetur te njëri-tjetri dhe për ta pranuar njëri-tjetrin pa dallim feje, si shqiptarë, si bashkëkombës dhe bashkudhëtarë në fatin e njëjtë historik.