Rrëfimtari

Një herë në një vend x , një ministër të brendshëm e pyetën se kush kishte qenë ministër i brendshëm në kohën e Shekspirit.

-Nuk e di , i ishte përgjigjur ministri.

-Por kur nuk e di ti që je ministër , kush mund ta dijë tjetër, i ishte përgjigjur njeriu që etapat e historisë njerëzore i kishte të lidhura me emra të mëdhenj të letërsisë.

Se në fakt, kujtimi për njerëzit e mëdhenj, që shkruajnë letërsi, vetëm duket se pushon mbi kohën, e cila edhe pse ikën apo duket sikur kinse fle, zgjohet e madhërishme dhe e pandjeshme nën emrat e mëdhenj.

Emrat e tjerë janë vetëm emra , që flenë me emrin e ujit të vdekur.

Flas këtu për vlerën që mbjell farë në tokat djerrë në të verdhë të mardhur, por që nxisin jetën për të mos e jetuar me vetminë vetmitare.

Sepse sado mundohen të fshehin prodhimin e tyre, ajo rritet ‘e harbuar’ mes kohës, duke vrarë vitin kur është shkruar dhe pastaj vetiu i detyron njerëzit të pyesin si ai njeriu, cili ka qenë ministër i brendshëm në kohën e Shekspirit…!!!

Dhe unë them se jehonat e njerëzve që ditën të shkruajnë letërsi në Shqipëri nuk do të mund të dëgjohen ndonjëherë me erë vjetërsie.

Dhe nuk janë pak. Flas këtu për Mitrush Kutelin .

Një stilist i rrallë, sa edhe psikolog i thellë , tek i cili rrëfimi rrëshqet nga gjuha e blatuar me ngjyrimet popullore. Edhe ai shkroi në fillimet e një shekulli të kaluar.

Mitrush-Kuteli“Duhet thënë se ne na duhen shqipërime, jo përkthime fjalë për fjalë. Në përkthime kemi penda varfanjake e sidomos kalemë anonimë, që nuk njohin ligjet e shqipes dhe ca më shumë gjuhën nga e cila buron vepra. Shumë përkthime ku shqipja ka dalë e therrur në gisht…”

Vallë sa kohë kanë kaluar që kur Mitrush Kuteli, mjeshtri i rrëfimit të shqipes ka renditur këto fjalë ?

Me një frymë, pyetjes mund t’i përgjigjesh se i ka thënë dje, ose në një simpozium shkencor organizuar pak kohë më parë.

Koha vetëm mbas këtij fragmenti duket e fshirë, se në mes tyre të jepet e vërteta absolute: e tashmja e ngërthyer njështaz me të tashmen…

Mitrush Kuteli, ka shumë vjet që ka ikur fizikisht.

Atëhere ishte viti 1967.

Në fakt ai iku se të tjerë, ia afruan me dhunë e forcë psikologjike ikjen.

Shqipëria atëherë kuadratonte në çdo cep të jetës ideologjinë komuniste që tentuan t’ia jepnin edhe Mitrush Kutelit nën titullin anemik Armik i Popullit.

“Profesionalizmi në letërsi, në vendin tonë është hë për hë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur them për atë që s’di marifete e hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë . Të vrasin shokët se ju bën hije. Dhe kur u bën hije do të thotë që nuk je i zoti për letërsi…”, kështu shkruante Mitrushi në Testamentin e tij.

Por mbas fjalëve të tij do të guxoja të thoja se titulli anemik ishte një tentativë e dështuar, vrimë në natën e zezë e pushtuar e tëra nga një ëngjëll.

Pastaj menduan se duke e çuar në kampin e Vioçishtit në Maliq, do t’i merrnin arsyen e dashurisë dhe të jetës, apo do t’i humbisnin emrin.

Kërkonin ta vrisnin emrin e tij, brenda pasqyrës që bënte dritë.

Dhe ai donte të fliste dhe t’i këndonte jetës , kur në një ditë të ftohtë prilli për orë të tëra e mbuluan me baltë të ftohtë kënete.

Një mik i tij i burgut, guxoi t’i flasë purgatorëve “Shpëtojeni atë njeri. Po vdes…”

Është si t’i mbyllësh sytë dhe të betohesh se nuk do t’i hapësh më kurrë nga e gjitha kjo. Dhe me sytë mbyllur brenda dhimbjes t’u biesh këmbanave të alarmit deri sa fjalët e shkruara nga ky njeri vetiu të tingëllojnë magjishëm.

Dhe kur ai vdiq , sërish dikush kërkoi të vendosë në hije emrin e tij, mbi vdekjen , fjalë e rëndë e pabesueshme , fjalë që godet.

Por hija e imponuar mbi emrin e tij nuk mund të ishte kurrsesi hije.

Dhe këtu bëj pyetje…

A mundet të ekzistojë në letërsi koncepti i vdekjes artistike ?

Poeti kombëtar i Rumanisë , Mihail Eminescu, flet shqip nga viti 1939 nga shqipërimi i Mitrush Kutelit , poeti i madh i Ukrainës , Taras Shevcenko flet shqipen e kulluar të Mitrush Kutelit , Gogol , shkrimtari i madh rus në librin e tij “Frymë të vdekura”, mban nënshkrimin Mitrush Kuteli…

Po sa libra të tjerë të përkthyer nga rusishtja, rumanishtja, italishtja, frëngjishtja të llogaritura në rreth shtatë mijë faqe librash shtypur më germa të vogla , mbajnë përsëri një emër…, Mitrush Kuteli.
Për të vazhduar…, “Netë shqiptare “, libri me rrëfime, “Ago Jakupi e të tjera rrëfime “, libri me poema “Sulm e lotë”, tregimet e “Kapllan Aga i Shaban Shpatës”, “Shënime letrare” dhe pamfletet satiriko-politike “Havadan në havadan”, rrëfimet e papërsëritshme “Pylli i gështenjave “, “Xinxifilua”, “Tregime të moçme shqiptare”, “Baltë nga kjo tokë”, “Në një cep të Ilirisë së poshtme”, apo jeta e tij paskësaj në dy testet autobiografike: “Kujtesa” dhe “Testamenti”…

Më mirë të mos flasësh , për të mos thënë fjalë,… sa shumë fjalë që thonë njerëzit.
Pastaj ato bien vetëm si uji që ikën .
Dhe pastaj fjalët përpara veprave bëhen të shurdhëta e memece.

Por kësaj here, fjalët duket sikur duan të bëhen zjarr nga privilegji që ju jep emri i Mitrush Kutelit, pogradecari që lindi 100 vjet të shkuara, ekonomisti i shquar, prozatori që diti ta tingëllojë vetëm me tingull kutelian prozën e tij.

Sepse proza e Kutelit nuk gëlthet, shqipja në të vetëm rrjedh.

E paskësaj , lulja delikate që i jep formë mendimit dhe konceptit të veprës së tij është përgjithnjë gjuha e rrallë e rrëfimit e dhënë shkrythët dhe pa spazma cerebrale.

Ia imponuan vdekjen , apo iku për të mbetur një gur i çmuar brenda rrëfimit artistik ?

Pyetja mbetet përgjithnjë shurdhe –memece përpara veprës së tij.