Vettingu, Gjykata Kushtetuese zbardh vendimin: Pse votuan pro PD-së dy gjyqtarë

Gjykata Kushtetuese ka zbardhur vendimin e 22 dhjetorit, ku rrëzoi kërkesën e Partisë Demokratike për ligjin e Vettingut.

Në vendimin e zbardhur përfshihen edhe mendimet e dy gjyqtarëve, Gani Dizdari dhe Besnik Ymeraj që votuan pro kërkesës së PD-së.

Sipas vendimit pretendimi se ligji cënon parimin e ndarjes së pushteteve është i pabazuar.

PD nuk ka argumentuar se deri në çfarë mase preken të drejtat kushtetuese.

Ligji i Vetting-ut nis nga zbatimi menjëherë pasi të publikohet në fletoren zyrtare vendimi i zbardhur i Kushtetueses.

VENDIMI I PLOTË

MENDIM PAKICE (Imeraj – Dizdari)

1. Ndryshe nga shumica, ne gjyqtarët në pakicë vlerësojmë se kërkesa e paraqitur në Gjykatën Kushtetuese nga jo më pak se një e pesta e deputetëve, anëtarë të Grupit Parlamentar të Partisë Demokratike, për shfuqizimin si të papajtueshëm me Kushtetutën të ligjit nr.84/2016, datë 30.08.2016 “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”, duhej të ishte pranuar pjesërisht, duke u shfuqizuar dispozitat e neneve 31/1, 35/1-2, 36, 37, 39, 41/1 dhe 41/4 të ligjit objekt shqyrtimi, pasi vijnë ndesh me parimin e  ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve, sanksionuar në nenin 7 të Kushtetutës, si dhe me parimin e sigurisë juridike, si element i parimit të shtetit të së drejtës, sanksionuar në nenin 4 të Kushtetutës. Në vijim do të paraqesim edhe argumentet tona për këtë qëndrim në pakicë.

A.     Për  cenimin e parimit të ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve

1. Siç ka evidentuar edhe shumica në vendimin e saj, parimi i shtetit të së drejtës, i sanksionuar në nenin 4 të Kushtetutës, nënkupton veprimin e të gjitha institucioneve shtetërore sipas së drejtës në fuqi, si dhe supremacinë e Kushtetutës ndaj akteve të tjera normative. Çdo organ në një shtet të së drejtës duhet të veprojë për aq sa i lejon Kushtetuta dhe ligji, duke mos i tejkaluar kufijtë e përcaktuara prej tyre. Në këtë kuptim, çdo institucion shtetëror duhet të ketë të përcaktuar qartë fushën e kompetencave të veta, brenda të cilave është i autorizuar të veprojë në përputhje me kërkesat kushtetuese dhe ligjore (shih vendimin nr.22, datë 24.04.2015 të Gjykatës Kushtetuese).

2. Si një nga elementet e shtetit të së drejtës, parimi i ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve synon, kryesisht, të mënjanojë rrezikun e përqendrimit të pushtetit në duart e një organi apo të personave të caktuar, gjë që praktikisht mbart me vete rrezikun e shpërdorimit të tij. Nëpërmjet këtij parimi kushtetutëbërësi ka përcaktuar për secilin nga organet që përfaqësojnë këto pushtete kompetencat që përputhen/i përgjigjen qëllimit të tij. Për sa kohë që këto kompetenca janë të përcaktuara nga normat kushtetuese, është e palejueshme që një organ tjetër t’i marrë ose t’i anashkalojë ato me vullnetin e tij. Gjithsesi, ky parim nuk duhet kuptuar që çdo pushtet është i mbyllur dhe i pakontrolluar nga askush. Ndarja e pushteteve midis tri degëve të qeverisjes garantohet vetëm nëpërmjet sistemit të kontrolleve dhe ekuilibrave. Në këtë mënyrë, sipas Kushtetutës, aq sa flitet për ndarje bëhet fjalë edhe për ekuilibër të pushteteve. Qëllimi i një koncepti të tillë kushtetues siguron që të parandalojë çdo degë të qeverisjes të ushtrojë një pushtet të pakufizuar. Kontrollet dhe ekuilibrat që njeh Kushtetuta i japin secilës degë pushtete që kompensojnë apo zbusin ato të degëve të tjera. Ndonëse renditen njëri pas tjetrit, tri pushtetet e përmendura nuk qëndrojnë në varësi hierarkike nga njëri-tjetri dhe as nuk dominojnë apo u nënshtrohen ndikimeve reciproke extra ligjore (shih vendimin nr.43, datë 26.06.2015 të Gjykatës Kushtetuese).

3. Duke ju rikthyer çështjes në shqyrtim, rezulton se sipas nenit 179/b, pika 1 të Kushtetutës sistemi i rivlerësimit ngrihet me qëllim që të garantohet funksionimi i shtetit të së drejtës, pavarësia e sistemit të drejtësisë, si edhe të rikthehet besimi i publikut tek institucionet e këtij sistemi. Sipas pikës 2 të këtij neni rivlerësimi do të kryhet mbi bazën e parimeve të procesit të rregullt, si dhe duke respektuar të drejtat themelore të subjektit të vlerësimit. Ai kryhet nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, ndërsa ankimet e subjekteve të rivlerësimit ose të Komisionerit Publik shqyrtohen nga Kolegji i Apelimit pranë Gjykatës Kushtetuese (pika 5). Kurse sipas nenit Ç, pika 1, të Aneksit të Kushtetutës rivlerësimi përfshin kontrollin e pasurisë, të figurës dhe të aftësive profesionale, sipas neneve D, DH dhe E të këtij Aneksi dhe ligjit.

4. Ashtu siç rezulton edhe nga vendimi i shumicës, i gjithë procesi i rivlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve, si pjesë e paketës së reformës në drejtësi, edhe pse është një masë e jashtëzakonshme dhe me karakter të përkohshëm, është ngritur nga kushtetutëbërësi në rang kushtetues, duke parashikuar institucionet që do të kryejnë këtë proces, kompetencat e tyre, si edhe mënyrën e zgjedhjes së anëtarëve dhe garancitë që ata gëzojnë. Qëllimi i përcaktimit të kompetencave të këtyre organeve në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kushtetutë do të thotë se asnjë institucion nuk mund t’i marrë këto kompetenca apo t`i anashkalojë ato.

5. Nisur nga sa më sipër, e vlerësojmë të drejtë pretendimin e kërkuesit se disa dispozita të ligjit bien ndesh me parimin e ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve, sepse këto dispozita, në një farë mënyre, kanë asgjësuar thelbin dhe frymën e Kushtetutës, duke e zhvendosur kontrollin dhe hetimin në procesin e rivlerësimit nga organet e krijuara rishtas dhe të konceptuara si organe të pavarura (Komisionerët Publikë, KPK-ja dhe KA-ja), tek organet ekzistuese, jo kushtetuese, dhe të kontrolluara nga Qeveria.

6. Nga përmbajtja e dispozitave kushtetuese, veçanërisht ato të parashikuara në Aneksin e saj, rezulton qartësisht se qëllimi i kushtetutëbërësit lidhur me rivlerësimin e subjekteve të ligjit ka qenë që nëpërmjet dy organizmave kryesorë, që do të krijohen dhe funksionojnë me afat të caktuar për kontrollin e pasurisë, figurës dhe nivelit profesional të gjyqtarëve, të prokurorëve dhe të subjekteve të tjera të përcaktuara në Kushtetutë, të garantojë një proces të rregullt, transparent dhe në përputhje me Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut. Ndërkohë që vullneti i kushtetutëbërësit del i qartë, ligji në disa dispozita të tij e ka tej kaluar këtë vullnet, duke deformuar edhe Kushtetutën në drejtim të balancës së pushteteve.

7. Kështu, edhe pse sipas nenit Dh, pika 2, të Aneksit të Kushtetutës “subjektet e rivlerësimit plotësojnë dhe i dorëzojnë Komisionit një deklaratë të detajuar të figurës së tyre që mbulon periudhën nga 1 janar 2012…”, me anë të nenit 35, pika 1, të ligjit objekt shqyrtimi, ligjvënësi, duke ju shmangur këtij detyrimi kushtetues, i ka detyruar subjektet e rivlerësimit që deklaratën e figurës ta dorëzojnë pranë një organi të emëruar dhe në varësi të pushtetit ekzekutiv siç është DSIK-ja.

8. Që dispozitat e ligjit vijnë ndesh me Kushtetutën e tregon edhe fakti që edhe pse organet e përcaktuara në Kushtetutë për kryerjen e procesit të rivlerësimit kalimtar, pra Komisioni i Pavarur i Kualifikimit dhe Kolegji i Apelimit nuk janë krijuar ende, me hyrjen në fuqi të ligjit DSIK-ja fillon menjëherë verifikimin/kontrollin e figurës së subjekteve me anë të një grupi pune që, siç vlerësohet edhe nga Komisioni i Venecias në opinionin e tij, duhet të garantonte si minimum pjesëmarrjen e një anëtari të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit si garanci për zhvillimin e  një procesi të rregullt. Pra, edhe pse nuk janë konstituar akoma organet kushtetuese të rivlerësimit, nga përmbajtja e pikës 2 të nenit 35 të ligjit rezulton se është pikërisht ky organ (DSIK-ja) që verifikon dhe kontrollon subjektet e rivlerësimit për sa i përket figurës së tyre.

9. Në vlerësimin tonë si gjyqtarë në pakicë, e njëjta frymë antikushtetutshmërie dhe që, për pasojë, bie ndesh me parimin e ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve, gjendet edhe në përmbajtjen e nenit 36 (që parashikon strukturën përgjegjëse për kontrollin e figurës) dhe nenit 39 (që parashikon procedurën për kontrollin e figurës) të ligjit. Sipas nenit 36/1 të ligjit, institucionet e rivlerësimit në bashkëpunim me DSIK-në janë autoritetet përgjegjëse për kontrollin e figurës, ndërkohë që më tej këto dispozita parashikojnë se organe të tilla si DSIK-ja, SHKÇBA-ja dhe SHISH-i, si pjesë e grupit të punës, kanë kompetenca të qarta dhe janë organet që de facto kryejnë kontrollin e figurës së subjekteve të ligjit dhe i ushtrojnë këto kompetenca pa pasur asnjë mbikëqyrje apo kontroll, për sa kohë që nuk janë krijuar ende institucionet e reja kushtetuese, të cilat sipas Kushtetutës janë organet që kryejnë procesin e rivlerësimit, duke u mbështetur dhe në bashkëpunim me institucionet e tjera që parashikon ligji.

10. Nisur sa më sipër, në rastin e kontrollit të figurës, për shkak të përcaktimit në ligj të organeve të reja, të cilat janë tërësisht nën kontrollin e pushtetit ekzekutiv, konsiderohet se ka një ndërhyrje të këtij pushteti në procesin e rivlerësimit. Në bazë të Kushtetutës janë organet e rivlerësimit që do të përcaktojnë mënyrën e mbledhjes së informacionit për verifikimin e figurës, si dhe do të përcaktojnë në mënyrë shteruese organet që do të bashkëpunojnë me to për këtë qëllim dhe çdo procedurë që lidhet me procesin e rivlerësimit të subjekteve të ligjit objekt shqyrtimi. Në përfundim, vlerësojmë se me këtë ndërhyrje në ligj është vënë në dyshim respektimi i nenit 7 të Kushtetutës.

B. Për pretendimin e cenimit të parimit të sigurisë juridike

1. Në lidhje me parimin e sigurisë juridike, në jurisprudencën kushtetuese është theksuar se ai përfshin besimin te sistemi juridik, pa marrë përsipër garantimin e çdo pritshmërie për mosndryshim të një situate të favorshme ligjore. Besueshmëria ka të bëjë me bindjen e individit se nuk duhet të shqetësohet vazhdimisht ose të jetojë me frikë për ndryshueshmërinë dhe pasojat negative të akteve juridike, të cilat mund të cenojnë jetën e tij private ose profesionale dhe të përkeqësojnë një gjendje të vendosur me akte të mëparshme. Rregullimet ligjore që kanë të bëjnë me të drejtat e shtetasve duhet të kenë qëndrueshmëri të mjaftueshme që siguron vijimësinë e tyre. Si rregull, nuk mund të mohohen interesa dhe pritshmëri të ligjshme të qytetarëve nga ndryshimet në legjislacion. Shteti duhet të synojë të ndryshojë një situatë të rregulluar më parë, vetëm nëse ndryshimi sjell pasoja pozitive (shih vendimin nr.43, datë 26.06.2015 të Gjykatës Kushtetuese).

2. Gjykata është shprehur se për të kuptuar dhe zbatuar drejt parimin e sigurisë juridike, kërkohet, nga njëra anë, që ligji në një shoqëri të ofrojë siguri, qartësi dhe vazhdimësi, në mënyrë që individët t’i drejtojnë veprimet e tyre në mënyrë korrekte e në përputhje me të dhe, nga ana tjetër, vetë ligji të mos qëndrojë statik nëse duhet t’i japë formë një koncepti. Një rregullim i pasaktë i normës ligjore, që i lë shteg zbatuesit t’i japë asaj kuptime të ndryshme dhe që sjell pasoja, nuk shkon në përputhje me qëllimin, stabilitetin, besueshmërinë dhe efektivitetin që synon vetë norma (shih vendimin nr.43, datë 26.06.2015 të Gjykatës Kushtetuese).

3. Parimi kushtetues i shtetit të së drejtës do të konsiderohet i dhunuar nëse mohohen ose shkelen siguria juridike, stabiliteti ligjor dhe mbrojtja e pritshmërive të ligjshme. Për të kuptuar dhe zbatuar drejt këtë parim kërkohet që ligji në një shoqëri të ofrojë siguri, qartësi dhe vazhdimësi, në mënyrë që individët t’i drejtojnë veprimet e tyre në mënyrë korrekte e në përputhje me të (shih vendimin nr. 36, datë 15.10.2007 të Gjykatës Kushtetuese).

4. Duke vlerësuar në rastin konkret respektimin e këtyre standardeve nga dispozitat ligjore të kundërshtuara, vlerësojmë se ligji i kundërshtuar shfaq probleme kushtetutshmërie edhe në këtë drejtim. Sipas nenit 179/b, pika 7, të Kushtetutës moskalimi me sukses i procesit të rivlerësimit përbën shkak për mbarimin e menjëhershëm të ushtrimit të detyrës, krahas shkaqeve të parashikuara në Kushtetutë. Përveç këtyre rasteve, Kushtetuta parashikon shkarkimin nga detyra edhe për shkak të mosdorëzimit në kohë të deklaratës të pasurisë (neni D/5) dhe të deklaratës së figurës (neni DH/4), ndërsa në rastin e kontrollit të aftësive profesionale kushtetutëbërësi nuk e ka parashikuar një gjë të tillë. Ky afat sipas ligjit nr.84/2016 është në çdo rast 30 ditë nga hyrja në fuqi (nenet 31/1, 35/1 dhe 41/1). Sipas kërkuesit, afati 30-ditor i parashikuar nga ligji për dorëzimin e deklaratave përkatëse për kontrollin, përbën një zhvendosje të kompetencës së KPK-së në vlerësimin e dorëzimit të deklaratave në kohë ose jo nga subjekti i rivlerësimit. Edhe pse kërkuesi e ka ngritur këtë pretendim në këndvështrim të respektimit të parimit të ndarjes së pushteteve, ai do të vlerësohet në këndvështrim të respektimit të standardit të sigurisë juridike.

5. Në vendimin e saj shumica ka evidentuar se në rastin e procesit të rivlerësimit konstatohet se shkarkimi i gjyqtarit, ashtu si në rastet e tjera të parashikuara nga Kushtetuta, kryhet pas një procesi të vlerësimit të shkaqeve dhe provave të administruara nga organet disiplinore apo ato të rivlerësimit sipas rastit, si dhe pas kryerjes së një procesi të bazuar në prova dhe duke respektuar parimet e procesit të rregullt ligjor. Në përfundim të këtij lloj gjykimi organi përkatës që vendos shkarkimin jep një vendim të arsyetuar për shkaqet që kanë çuar në këtë vendimmarrje. Në dallim nga këto raste, shkarkimi i subjektit të rivlerësimit për mosdorëzimin e deklaratës pranë organit përkatës është pasojë e një situate faktike, e cila nuk kërkon një proces vlerësimi dhe vendimmarrjeje. Megjithatë, në kushtet kur organet që kanë kompetencën të vendosin përfundimisht shkarkimin e gjyqtarit nuk janë krijuar ende, dhe ligji ka parashikuar jo vetëm organet ku dorëzohet deklarata, por edhe afatin për këtë qëllim, ai shfaq paqartësi në lidhje me mënyrën se si do të zbatohen këto dispozita. Sipas ligjit, subjekti shkarkohet pas kalimit të afatit 30-ditor të hyrjes së tij në fuqi,  për sa kohë që nuk ka një organ që të marrë këtë vendim, nuk është e qartë se si do të zgjidhen pasojat në këtë rast.

6. Sigurisht që Gjykata nuk mund të ndalej në vlerësimin e përshtatshmërisë apo nevojës së këtij rregullimi, për sa kohë që ai është parashikuar në Kushtetutë dhe në kushtet kur Gjykata nuk ka kompetencën për të vlerësuar nga pikëpamja e përmbajtjes së tyre dispozitat e ligjit për rishikimin e Kushtetutës, sipas nenit 131/2 të Kushtetutës. Megjithatë, shumica duhej të evidentonte se këto parashikime mund të sjellin probleme në zbatimin e tyre, për shkak të paqartësisë që mbartin, sepse bien ndesh me parimin e sigurisë juridike. Sipas ligjit, afati ligjor 30-ditor fillon nga momenti i hyrjes në fuqi të ligjit, pra pa u konstituar organet e rivlerësimit. Për sa kohë që dispozitat ligjore që parashikojnë afatet për dorëzimin e deklaratave/formularëve janë taksative, e vetmja zgjidhje për të evituar që të në të ardhmen të krijohen situata që cenojnë të drejtat kushtetuese të subjekteve të rivlerësimit, do të ishte shfuqizimi i tyre. Për rrjedhojë, vlerësojmë se shprehja “…brenda 30 ditëve nga data e hyrjes në fuqi…” në nenet 31/1, 35/1 dhe 41/1 të ligjit duhej të shfuqizohej.

7. E papajtueshme me parimin e sigurisë juridike është edhe përmbajtja e pikës 4 të nenit 41 të ligjit, sipas së cilës: “Vlerësimi i aftësive profesionale mund të shtrihet nga 1 janari 2006 e në vazhdim, sipas informacionit që disponohet për etikën dhe aftësitë profesionale. Komisioni ose Kolegji i Apelimeve merr parasysh këto informacione nëse relatori i çështjes ose vëzhguesi ndërkombëtar i çmon si të domosdoshme për procesin e rivlerësimit.” Sipas pikës 3 të po këtij neni periudha e vlerësimit për aftësitë profesionale do të jetë 3 vjetët e fundit të ushtrimit të detyrës, ndërkohë që pika 4 bën të mundur shtrirjen e periudhës së rivlerësimit për një afat që në momentin e hyrjes në fuqi të fuqi të këtij ligji është 10 vjet, ndërkohë që duke pasur parasysh mandatin për të cilin janë krijuar organet kushtetuese dhe rast pas rasti, në varësi se kur subjekti do t`i nënshtrohet kontrollit, ky afat mund të jetë akoma edhe më i gjatë. Për rrjedhojë, nga mënyra se si është konceptuar dhe shkruar kjo dispozitë, në vlerësimin tonë krijon dyshime serioze për sa i përket respektimit të parimit të sigurisë juridike jo vetëm për shkak të afatit të gjatë në të cilin do të shtrihet rivlerësimi i aftësive profesionale, por edhe për faktin se ky lloj vlerësimi bëhet subjektiv, duke krijuar dyshime që subjekte të veçanta do të trajtohen në mënyrë jo të barabartë. Si rezultat i këtij parashikimi në praktikë mund të ndodhë që disa prej subjekteve t’i nënshtrohen vlerësimit profesional nisur nga tri vjetët e fundit, ndërsa disa të tjera, në mënyrë selektive e subjektive, do të vlerësohen për një afat mbi 10-vjeçar. Për rrjedhojë, Gjykata duhej të kishte shfuqizuar edhe pikën 4 të nenit 41 të ligjit nr.84/2016.

8. Për të gjitha argumentet e parashtruara më sipër, vlerësojmë se kërkesa e paraqitur nga jo më pak se një e pesta e deputetëve të Kuvendit duhej të ishte pranuar pjesërisht dhe në përfundim të gjykimit duhej të ishte vendosur:

– Shfuqizimi si e papajtueshme me Kushtetutën i shprehjes ““…brenda 30 ditëve nga data e hyrjes në fuqi…” në nenet 31/1, 35/1 dhe 41/1 të ligjit nr.84/2016.

– Shfuqizimi si të papajtueshme me Kushtetutën i neneve 36, 37, 39 dhe 41/4 të ligjit nr.84/2016.

1. Në lidhje me pretendimet e tjera të paraqitura nga kërkuesi vlerësojmë se ato janë të pabazuara dhe bashkohemi me arsyetimin e shumicës për rrëzimin e tyre.

Anëtarë: Besnik Imeraj, Gani Dizdari