A na bën depresiv kapitalizmi?

Shpesh kapitalizmi bëhet fajtor për çdo të keqe që po na zë në ditët e sotme. Mirëpo a mund të fajësohet ai edhe për rritjen e numrit të të sëmurëve me simptoma psikike, e sidomos për depresionin? Çfarë thotë për këtë një psikiatër gjerman?

Dr. Martin Dornes * 

Shpesh kapitalizmi bëhet fajtor për çdo të keqe që po na zë në ditët e sotme. Mirëpo a mund të fajësohet ai edhe për rritjen e numrit të të sëmurëve me simptoma psikike, e sidomos për depresionin – të paktën kështu do të përshkruhej një kritikë e zakonshme psikosociale ndaj kapitalizmit, që gjen jehonë shpesh në opinionin publik.

Dy diagnoza të kundërta ofrohen në këtë rast. Njëra thotë se njerëzit vuajnë nga një tejngopje me liri dhe opsionet që kanë në dorë: që nga shtysa për të çuar përpara një jetë të formësuar vetë e mbingarkuar fizikisht, e cila sjell si pasojë edhe rritjen e “rraskapitjes mendore”, që të çon më pas edhe në depresion.

Kësaj teorie “postmoderne” i qëndron përballë një tetori tjetër “post-kapitaliste”. Sipas saj, drejt depresionit nuk të çon dhe aq liria, por një tejkalim i masës së kërkesave për rezultate pa kufi, çka i bën njerëzit të rraskapiten.

Si një sipërmarrës i palodhur i vetvetes, subjekti në fjalë duket se qëndron, por është qartazi i manipuluar, pasi dufi i tij tashmë nuk drejtohet prej kohësh drejt asaj që ndodhet jashtë vetes, siç bëhej më parë me luftën e klasave, por i kthehet vetvetes, kundër psikës së vet.

Mirëpo, me gjithë këto teori mund të tingëllojnë kaq iluminuese – faktet flasin të kundërtën. Kërkimet shkencore, të cilat trajtojnë përhapjen e sëmundjeve, pra të ashtuquajturave “studime epidemologjike”, të kryera nga 1947 deri në vitin 2012, nuk tregojnë asnjë rritje të depresioneve dhe shqetësimeve të tjera psikike të kësaj natyre.

Nuk ka dëshmi të vazhdueshme se këto sëmundje kanë pësuar rritje – si te të rriturit, ashtu dhe te fëmijët.

Mjekët kanë diagnostikuar sot sidoqoftë shqetësime më të shpeshta psikike. Praktika mjekësore ka ndryshuar, por jo shëndeti i njerëzve. Çfarë fshihet pas kësaj?

Vetëm vëmendja publike për disa figura të veçanta e të caktuara sëmundjesh, mund ta ndikojë shfaqjen e tyre reale apo të pretenduar. Si një shembull ekzemplar për këtë, prej kohësh na shfaqet diagnoza “Burn-out”. Disa vite me radhë tema “Burn-out” gjendej shpesh në rreshtat e para të mediave, dhe paralel me të pësoi rritje edhe numri i sëmundjeve të diagnostikuara.

Ndërkaq, rastet e sjella nga institutet e sigurimeve shëndetësore bëjnë me dije se, po kaq shpejt, ato kanë pësuar edhe ulje. “Burn-out” duket pra se ka dalë sërish nga moda, le të themi.

Nisur nga të tilla koniunktura, në thelb ka tri arsye për diferencën që bie në sy mes shpeshtësisë së sëmundjeve reale e atyre të diagnostikuara. E para, sëmundjet psikike më parë nuk janë njohur aq shpesh, janë diagnostikuar si sëmundje fizike në mënyrë të gabuar apo janë parë si “goditje të fatit”.

Pas rritjes së diagnozave fshihet pjesërisht pra një ndriçim i dëshiruar i pjesës së errët të kësaj historie. E dyta është gatishmëria e rritur, që të shkodojmë edhe çrregullime të humorit në sëmundjet që trajtojmë, pasi sensibilitetet dhe metri ynë për të përcaktuar problemet me shëndetin mendor, tashmë kanë ndryshuar.

E treta, ka ndryshuar edhe metodologjia studimore mjekësore-psikiatrike. Mes viteve 1952 – 2014, numri i sëmundjeve të ndryshme të regjistruara, që një mjek apo psikolog mund të konstatojë – sipas manualit të diagnostikimit për sëmundjet psikike – thuajse është katërfishuar, pra ka shkuar nga 106 në 400.

Në të njëjtën kohë vlerat e pragjeve, nga të cilat mund të dëshmohet një sëmundje, kanë rënë.

Për shembull, për të diagnostikuar depresionin te një pacient, në vitin 1980 duhet të merreshin në analizë një sërë simptomash si humor i munguar, apo shqetësime nga pagjumësia përgjatë një viti. Nga viti 1994 ia nisën që për të njëjtën diagnozë të shiheshin simptomat në fjalë për një kohëzgjatje dy apo trieujore, dhe që nga viti 2014, tashmë mjaftojnë edhe dy javë.

Ajo çka më parë pra nuk do të mjaftonte kurrë për ta përshkruar diçka si sëmundje, sot mund të çojë shpejt në përfundimin se je i sëmurë. Për këtë arsye, një numër në rritje i diagnozave të depresionit, nuk dëshmon në asnjë mënyrë se kjo sëmundje sot në fakt shfaqet më shpesh.

Shto këtu edhe të ashtuquajturat “deformime” të shkaktuara nga densiteti i përkujdesjes. Kështu për shembull, një lidhje goxha e fortë qëndron tashmë mes densitetit të përkujdesjes mjekësore dhe shpeshtësisë së diagnozave. Qyteti i Vyrcburgut në Gjermani për shembull, dëshmon numrin më të madh të psikiatërve për fëmijë – dhe numrin më të madh të diagnozave ADHS. A duhet të besojmë ne për këtë arsye, se deficitet në vëmendshmëri dhe hiperaktivitet do të ndodhnin si pasojë me të vërtetë më shpesh sesa për shembull, në Hamburg apo Berlin?

Dhe a janë njerëzit në landin e pasur të Bottom of Form

Baden-Vyrtembergut pra në fakt më depresivë sesa në landet “e varfra” gjermane si Mecklenburg-Vorpommern, siç dëshmojnë pra statistikat e institutit shtetëror të kujdesit shëndetësor?

A mos po i vret paksa mirëqenia gjermanojugorët? Shumë i debatueshëm dëshmohet numri i madh i diagnozave me depresion, nëpërmjet densitetit të madh me kujdesin mjekësor në landin e Baden-Vyrtembergut. Në këtë rast vlen rregulli: sa më shumë mjekë, aq më shumë vizita, dhe sa më shumë vizita, aq më shumë diagnoza.

Edhe studimet empirike nga fusha të tjera, e kundërshtojnë tezën e kapitalizmit që e rrit vazhdimisht ngarkesën psikike. Ato nuk tregojnë asnjë trend për përkeqësim të situatës, e madje dëshmojnë të kundërtën e saj. Përqindjet e rasteve të vetëvrasjeve që nga viti 1980 kanë rënë, numri e vrasjeve gjithashtu.

Përkundrazi, kënaqësia subjektive me jetën në tre të katërtat e 52 vendeve të marra në shqyrtim, në të cilat janë bërë studime, mes viteve 1981 e 2007, ka pësuar rritje. Ngaqë kjo periudhë kohore përkon me përhapjen globale të kapitalizmit, kritika antikapitaliste e argumentuar ndaj globalizimit, duhej të qëndronte. Me ç’duket prevalojnë pasojat afatgjata të modernizimit ekonomiko-shoqëror mbi ato negative, sidoqoftë në shumicën e vendeve të marra në shqyrtim.

Edhe pse shoqëritë bashkëkohore e kanë bërë jetesën në disa pikëpamje edhe më të vështirë, dhe disa “stresorë” socialë kanë pësuar rritje, janë rritur gjithashtu edhe kompetencat individuale dhe burimet sociale për përballimin e stresit dhe zgjidhjen e problemeve.

Rritja e përbashkët e mbarë botës, fleksibiliteti social, mobiliteti profesional, përshpejtimi i përgjithshëm, rritja e pritshmërive në arsim, pluralizmi i vlerave dhe multikulturalizmi, përputhshmëria mes familjes dhe profesionit – e gjitha kjo nuk përmban pra vetëm kërkesa shtesë, por edhe mundësi për çlirim nga paternalizmi dhe detyrimi.

A duhet të na vijë vërtet keq që bota moderne e punës është bërë edhe më komplekse dhe kërkon kështu më shumë përgjegjësi e iniciativë, më shumë shpirt grupi e kompetenca komunikative?

A nuk do të thonë ngarkesat e veprimtarive profesionale në punë të grave, edhe rritje të lirive për gratë ( edhe rritje për burrat madje)?

A s’është përparim fakti se prindërit kurrë më parë nuk kanë kaluar aq shumë kohë me fëmijët e tyre dhe nuk kanë derdhur kurrë më parë kaq shumë mund e vëmendje për arsimimin e tyre sa sot?

A nuk shpjegojnë shifrat e mëdha të divorceve se njerëzit janë çliruar nga detyrimi për të kaluar “me dhunë” një jetë të palumtur derisa të mbyllin sytë? – A s’ndihmon një pluralizëm i irrituar i stileve të ndryshme të jetesës edhe që të zgjerojmë horizontet tona?

Procesi i modernizimit shoqëror ka sjellë me vete një sërë ndryshimesh të thella e të prekshme. Në botën e punës; një ndryshim i strukturave të kërkesave nga monotonia deri te përballimi i kompleksiteteve. Në politikat sociale; një ndryshim strukturor të solidaritetit, nga shteti mbrojtës social, tek ai i mirëqenies sociale.

Dhe në rrafshin individual, tekefundit, ka sjellë një ndryshim strukturor të psikës nga një personalitet më shumë i shtrënguar, tek ai më fleksibël.

Me modernizimin e botës është modernizuar edhe jeta shpirtërore: është bërë më e çlirët dhe më e depërtueshme sesa më parë, kur karakterizohej nga impulse të brendshme tabu. Ndoshta nëpërmjet kësaj, ajo po bëhet më e irrituar e më e orientuar drejt manovrave. Ku lihen pas dore iniciativa e krijimtari të brendshme e të jashtme, rriten edhe kërkesat për aftësitë drejtuese vetjake, por edhe hapësirat individuale për krijimtarinë e lirinë. Në to, njeriu mund të dështojë. Por nuk ka dëshmi bindëse për faktin se një numër në rritje i njerëzve, janë të mbingarkuar shpirtërisht prej kësaj.

Marrë nga “Die Zeit”

*Dr. Martin Dornes është sociolog dhe psikolog zhvillimor. Dr. Martin Altmeyer punon si psikolog dhe psikoterapeutist