Fernando Pessoa / Burri dhe letërsia

“Ndodhem vetëm në shtëpi, me përjashtim të ‘intelektualëve’ që kam vendosur në mur. Ashtu si të premtova po të shkruaj e dashur, vetëm për të thënë se ti je një vajzë e keqe, me përjashtim të rasteve kur punon. Po të shkruaj ty, por nuk jam duke menduar për ty. Po mendoj se sa shumë më mungojnë ditët kur vraponim të kapnim pëllumbat. Ishte një shëtitje e këndshme sot. A nuk mendon kështu? – dhe ju ishit në humor të mirë. Kur mund të jemi sërish bashkë e dashur, vetëm ne të dy? Goja ime ndihet çuditshëm që ka kaq kohë pa puthje, prehri im ndihet bosh pa vogëlushen që ulej tek ai… Më ngjason me ‘trupin e tundimeve të ëmbla’, dhe kështu do më ngjasosh gjithnjë nga larg. Eja tek unë e dashur. Eja tek Ninnho! Eja në krahët e Nininhos. Vendos buzët e tua te buzët e mia. Ndihem kaq i vetmuar pa puthje…Vërtet do të më humbasësh, dhe të pranosh atë djalosh që të vjen rrotull…Nuk mund ta mendoj këtë…

Tani po shkoj të vë kokën në jastëk për t’u çlodhur. Kjo është ajo çfarë bëjnë njerëzit e mëdhenj. Të paktën të gjithë njerëzit e mëdhenj që kanë mendje dhe kokë. Të dërgoj një puthje që zgjat gjatë sa bota, vetëm për ty përgjithmonë…”. Më 5 prill 1920 Fernando Pessoa, një prej figurave më të rëndësishme të poezisë së shekullit XX, i shkruante këtë letër së dashurës së tij Ophelia Queiroz. Ishte 31 vjeç kur e njohu atë në firmën ku punonte si përkthyes në Lisbonë. Vetëm përmes shikimesh, ata e kuptuan se mes tyre po lindte diçka. Një ditë ai i lexoi një pjesë nga Hamleti dhe e puthi. Ophelia ishte 19 vjeç, dhe për vite më radhë kjo vajzë që sot e shohim në foto me flokët e zezë, mbledhur pas me kujdes, do të kthehej në frymëzim për letërsinë e Pessoa-s. Janë pafund letrat që ata i dërguan njëri tjetrit, të cilat biografët dhe kritikët e letërsisë i shohin si një dëshmi për letërsinë që la pas Pessoa. Letra ku shfaqet marrëdhënia jo e lehtë mes një burri që kishte lidhur jetën me letërsinë, dhe një gruaje të dashuruar, që kërkonte siguri. Fernandos i pëlqente të bënte një jetë të lirë. E shkruara i kishte sjellë shpeshherë probleme të thella me veten, të cilat e bënin të donte të rrinte vetëm për pak kohë. Një karakter i vështirë, do të shkruante Ophelia, në një letër drejtuar tij. Kjo lidhje mes tensionesh do të bënte që ata të ndaheshin nga njëri-tjetri dhe Ophelia vite më vonë të martohej me një tjetër.

Pas nëntë vitesh heshtjeje, ai i shkruan asaj sërish. Ajo i shkruan se është e lumtur që ai i shkroi e do të donte t’i shkruante sërish. Ja çfarë i shkruan Pessoa më 1929. “I dua letrat e tua që janë aq të ëmbla sa ty. Ju jeni karamele, por edhe një grenzë pa të cilën unë nuk bëj dot. Jam i sigurt se, nëse do të takoja, sot çdo gjë do të kthehej si në fillim, do të doja t’ju puthja sërish, të prekja buzët e tua, t’ju rrëshqisja duart lehtë mbi supe dhe të merrja gjithçka që më ka munguar deri tani…”. Kjo grua mbeti deri në fund të jetës sekreti dhe paqja për Pessoa-n, njeriu të cilit donte t’i shkruante pas çdo ngjarje që i ndodhte në jetë. Nëse Franc Kafka është shkrimtari i Pragës, Xhejms Xhojsi prozatori i Dublinit, Fernando Pessoa është shkrimtari i Lisbonës. Ai lindi në Lisbonë më 13 qershor 1888. Jetim nga i ati, fëmijërinë e kalon në Afrikën e Jugut, në ndjekje të martesës që e ëma bën me komandantin Joao Miguel Rosa, konsull portugez në Durban, ku Pessoa kryen të gjitha studimet. Në rininë e hershme, autorët që do të ndikonin tek ai ishin Shekspiri apo Milton. Pas kthimit në Lisbonë më 1905-n, ai do të influencohet nga simbolistët francezë, Sharl Bodler, Maurice Rollinat, apo Mallarme, apo poetët portugezë Antero de Quental; Gomes Leal, etj., dhe më vonë nga modernistët si Ezra Pound, T.S Eliot etj. Sot Pessoa është një ndër shkrimtarët dhe poetët më të lexuar. Poezitë e tij mbartin brenda romantizmin dhe simbolikën që e bën unik. Pas vdekjes së tij, rreth 27.000 sende duke filluar nga letra, poezi apo prozë u gjetën nga familjarët. Të gjitha këto të shkruara nën pseudonime të ndryshme. Një ves i Pessoa-s ishte dhe përdorimi i pseudonimeve. Që në shkrimet e para deri në fund të jetës, apo dhe në letrat e dashurisë atij i pëlqente të identifikohej nën emra të tjerë. Është i vetmi shkrimtar që mund të ketë kaq shumë pseudonime, rreth 74. Ai ishte një ëndërrimtar i madh dhe kjo ndihet dhe në poezitë që ka shkruar. “Kujtoj fare mirë shikimin e një njeriu/ Ma përshkroi tërë shpirtin/ Si zjarr rrëshqanor nëpër natë/ Kujtoj shikimin e tij/Çka mbeti? /Ajo që mbeti qe vetëm një dukje e jetës…/ shkruan ai në një poezi përkthyer në shqip nga Moikom Zeqo. Me pasionin për vargjet e këtij poeti, Zeqo e ka sjellë në shqip një vëllim poetik të këtij autori botuar nga “Zenit”. Ishte një udhëtim në Lisbonë në vitin 1998, që do ta lidhte më shumë me Pessoa-n. “Në manastirin e Shën Hieronimit, ku ishin varret e mbretërve të Portugalisë, qe ngritur më 1985 një shtyllë katërkëndëshe memoriale për Pessoa-n. Më e thjeshta në botë. Më kujtoi sekuencën e filmit të Kubrikut, ku një tufë majmunësh, ende të paevoluar në njerëz, shohin befas një shtyllë metalike të sofistikuar, si të ardhur nga planetë të tjerë. Kjo ndjesi torturuese qe gati fatale. E përqafova shtyllën e thjeshtë të Pessoa-s, nuk ishte një shtyllë dorike, apo si e tempujve egjiptianë. Në një faqe të shtyllës qenë gdhendur vargjet e Alberto Cajeros. “Nuk mjafton të hapësh dritaren/ për të parë fushat dhe lumin/nuk mjafton të jesh i verbër/ për të parë pemët dhe lulet/…Pak më tej, vargjet e Alvaro de Campos: “Nuk dua asgjë/ju thashë se nuk dua asgjë/Mos më vini në përfundime! Përfundimi i vetëm është të vdesësh” – kujton Zeqo. Alberto Cajeros dhe Alvaro de Campos janë pseudonimet e Pessoa-s. “Ai është një mrekulli dhe çudi e shekujve. Ende i pazbuluar tërësisht”, thotë Zeqo.

Pessoa u nda nga jeta më 30 nëntor të vitit 1935. Vijon të jetë sot një prej personazheve më interesantë të letërsisë botërore. E vetmja gjë ku ai besoi ishte letërsia, dhe pse kjo i kushtoi vetmi, izolim deri në çmenduri. Ai ishte i bindur se kjo ishte rruga që duhej të ndiqte për t’i shkuar deri në fund kërkimit të tij mbi shpirtin njerëzor, për të hyrë brenda mureve të zemrës dhe për të ndier atë çfarë është e paprekshme e që ndodhet aty…