Historia që fshihet pas romanit “Lolita” nga Vladimir Nabokov

Në vitin 1955, u publikua një nga veprat më të bukura e të diskutueshme në gjuhën angleze. I quajtur “i pështirë”, “i neveritshëm” dhe “i degjeneruar”, libri u shkrua nga një profesor nga Cornell, i cili jepte mësim në një klasë të “Masterpieces of European Fiction”. Profesori, Vladimir Nabokov, kishte botuar edhe më parë disa libra në Amerikë, por të gjitha ishin dështim financiar. I frikësuar prej faktit se mos ndoshta publikimi i “Lolitës” do ta shkarkonte atë nga pozicioni në Cornell, Nabokov, më parë ia dërgoi dorëshkrimet e tij fshehurazi miqve në Amerikë për ta publikuar, duke e quajtur atë  “bombë me sahat”. Dorëshkrimi u refuzua botues pas botuesi. “Viking Press” në atë kohë dha sqarimin se, “ne të gjithë mund të futemi në burg nëse kjo vepër publikohet”. Ndërkohë, një botues tjetër tha se: “Ne mendojnë se kjo është një letërsi e rendit më të lartë dhe se ajo duhet të publikohet, por të gjithë jemi të shqetësuar në lidhje me pasojat e mundshme që mund të prekë të dyja palët, botuesin dhe autorin. Ndoshta aspekti më frustrues i atyre kundërshtimeve ishte miratimi i redaktorëve që e lexuan dorëshkrimin. Edhe pse reagimet ishin të ndryshme, shumë prej këtyre lexuesve të parë e njohën vlerën letrare të “Lolitës”. Madje një redaktor, Jason Epstein, dha dorëheqjen nga Doubleday, për shkak se kjo kompani botuese e refuzoi publikimin e këtij romani. Por atëherë ishte epoka kur censura dhe kualifikimet e turpshme të literaturave përcaktoheshin fuqishëm. Sipas Edward de Grazia, “Rreth muajit qershor të vitit 1959 Gjykata e Lartë bëri të qartë se një vepër nuk mund të ndalohet për imoralitetin e saj seksual”. Gjithashtu, i rëndësishëm është edhe konteksti i McCarthyism gjatë atyre viteve, i cili solli si pasojë ndjekjen penale të botuesve dhe shkrimtarëve.

Nabokov ishte në dijeni të këtyre vështirësive.

Në korrespondencën e tij të hershme ai këmbënguli që vepra të botohej me një pseudonim, dhe teksa shqetësohej për dërgimin e dorëshkrimit me email te botuesit, kishte frikë edhe nga US Postal Service që mund ta kapte atë me një inspektim përpara se të botohej. Cila qe zgjidhja? Librin më të mirë të shkruar në anglisht e çoi për botim në Francë. Dy vjet më herët u krijua një shtëpi e vogël botuese e quajtur “Olympia Press”. Nabokov iu drejtua pronarit të saj, Maurice Girodias, i cili “u trondit” kur mori në dorë dorëshkrimin. “Olympia Press” kishte fituar shpejt një reputacion për botimin e librave “të pistë”, të ashtuquajtur “DBS”, por shpeshherë edhe me përmbajtje disi “letrare”.

Girodias lulëzoi me modelin e biznesit të tij, jashtëzakonisht të mençur: ai punësoi shumë shkrimtarë letrarë, të cilët ishin duke luftuar për para, në mënyrë që të nxirrte në pah vepra me thelb pornografik, punë e cila atyre do t’u dhuronte ushqim në tryeza. Nabokov ishte në dijeni të konceptit të ri që Girodias kishte për botimet. Ai donte që “Lolita” të kishte sukses në literaturën e merituar dhe jo të bëhej një bestseller për shkak të skandalit:  “‘Lolita’ është një libër serioz me qëllim po serioz gjithashtu. Unë shpresoj që publiku ta pranojë atë si të tillë”. Pas kësaj, Nabokov u dëshpërua. Duke shikuar pas, ai pyeti veten nëse do të kishte arritur të bënte një marrëveshje me Girondias po të ishte në dijeni të reputacionit që kishte shtëpia e tij botuese. “Mjerisht, ndoshta po, edhe pse nuk do të ndihesha i gëzuar”. Girondias në të vërtetë nuk e kishte një sy për punën e shkëlqyer që të tjerët e quanin “të turpshme” dhe të “papublikueshme”. Ai ishte gjithashtu botuesi i parë i disa veprave nga Henry Miller, i një numri të veprave në anglisht të Samuel Beckett’s dhe të William Burroughs. Girondias për “Lolitën” ka thënë se: Unë ndieja se Lolita do të bëhej një nga veprat më moderne të artit për të demonstruar një herë e përgjithmonë kotësinë e censurës morale… Pra, përpara se libri të publikohej në Paris në vitin 1955, Nabokov, u mendua shumë derisa emri i tij doli në kopertinë. Më pas, një numër i madh miqsh dhe bashkëpunëtorësh flisnin dhe pretendonin gjithandej se idenë e veprës e kishin hedhur ata. Pavarësisht kësaj, Nabokov, qe i gatshëm të merrte rrezikun për çështjen “Cornell”. Sipas djalit të tij, Dmitri, “sapo libri doli në dritë, sigurisht, Cornell u krenua me Lolitën”. Publikimi i mbi 5000 kopjeve nga “Olympia Press”, me kopertinën e gjelbër karakteristike, u shit shumë shpejt nga të interesuarit. Shitjet e shpejta e bindën Girondias që të rriste menjëherë çmimin e librit. “Lolita” është një nga kryeveprat e pakta të shekullit të 20 që u botua për herë të parë në formatin “soft cover”. Për disa ky libër shihej si komik, si tragjik për disa të tjerë dhe i turpshëm për pjesën tjetër. Nabokov natyrisht nuk u pajtua me kategorinë e fundit të lexuesve, duke shpjeguar se “Lolita është një tragjedi…tragjikja dhe e turpshmja përjashtojnë njëra-tjetrën”. Një përmbledhje bashkëkohore nga “New York Times”, kapi natyrën e dyfishtë të këtij libri që ndryshoi letërsinë moderne: Kur e lexova Lolitën për herë të parë (në një format të shkurtuar] mendova se ai ishte një nga librat më qesharakë që ishte botuar ndonjëherë…por kur e lexova herën e dytë, të plotë, mendova se ishte më i trishtuari.

Përktheu: Nanila Allkja