Kjo Dashuri!…

Kjo Dashuri…! Cet Amour-là…

Vallë ishte dashuri apo çfarë?

Nga Luan Rama

Ky është titulli i librit që shkrimtari Yan Andrea, i dashuri i ri i Marguerite Duras shkroi pas vdekjes së shkrimtares së famshme, autores së romanit “Dashnori” me të cilin mori dhe çmimin “Goncourt” në Francë. Yan Andrea tashmë ka vdekur. Ende nuk është mbushur viti. 10 korrik… Sy të mbyllur plotësisht, ndërsa sytë e saj kanë mbetur hapur, përjetësisht. Sy që flasin, që kanë folur e do flasin. Vështrime kthyer në vargje, tregime, romane, drama. Një jetë shkruar brenda tyre. Jeta e saj. Dhe një gojë e hapët që nuk rresht së klithuri, “Puthmë!”: Dashnori, Moderato Cantabile, Ora dhjetë e gjysmë e mbrëmjes në verë, Ditë të tëra nëpër pemë apo Sy blu dhe flokë të zinj,kushtuar të dashurit të saj të fundit, Yan Andrea. Një botë që s’ka reshtur së pulsuari. Ajo ka dëshirë të dehet, të çmendet në dashuri, në një dashuri të mundur dhe të pamundur. Dëshirë të vdesë, të zgjohet. Në dritën e tmerrshme të ditës që verbon me aromë karafilash. Kur bota publike në Francë njohu të dashurin e saj Yan Andrea, të gjithë u habitën, pasi ajo ishte pothuaj 40 vjet më e madhe se ai. Por kjo sidoqoftë nuk ishte e rrallë në botën e artit, të artistëve dhe shkrimtarëve, kur një Picasso dashurohej me një modelen e tij të njomë, kur skulptori Cezar martohej me sekretaren e tij të re ndërkohë që afronte të 75 vjetët, kur Chaplin, Sabato, e të tjerë të dashuruar me vajza të reja po ashtu.. Të njëjtat mistere dashurish. Ç’ndodh vallë? A është dashuri? Mos vallë Yan Andrea Steiner u dashurua me imazhin e saj dhe jo me gruan Marguerite Duras? Duke lexuar librin Kjo Dashuri, lexuesi mund të kuptojë më në fund se ç’ndodh me dy qenie kur njëri është anonim dhe tjetri një emër mediatik, Krijuesi, i adhuruar nga publiku dhe i duartrokitur nga turma, në skenë, në rrugë, kudo. Ja çfarë shkruan Andrea në librin e tij: “… U lidha me këtë histori, me të, me këtë grua që shkruan, me këtë femër të pamundur që nuk e zotëron veten dhe tërë botën e saj, nga padrejtësia, nga bukuria, dhimbja, dashuria, nga gjithë rrangullat e saj dhe të miat, dhe kjo histori që ndodh midis saj dhe meje dhe jo vetëm mes nesh, jo, ajo e di këtë, si dhe unë, e megjithatë nuk duhet ditur shumë dhe duhet bërë si gjithë bota, të bësh skena, sharje, të bëhesh e keqe, të bësh kuzhinën, të bësh mirë gjithashtu dashuri në shtrat, dhe gjithë rrëmujën e botës, sepse ne nuk jemi të ndarë nga njerëzimi, sepse ndërkohë që ajo shkruan, ajo këtë e bën gjithashtu për gjithë botën si dhe për mua, pasi unë jam këtu… Ajo thotë: – Yan, mos kujto se je caktuar për diçka, nuk duhet ta pandehësh veten si hero. Thjesht, të mos kujtosh. Unë e di se cili je ti. Nuk duhet…”.

Yan Andrea e kishte vuajtur shumë vdekjen e saj. Fill pas varrimit në varrezat e Montparnasse, jo larg varreve të përbashkëta të Jean-Paul Sartre dhe Simone Beauvoir, ai ishte mbyllur në apartamentin që i kishte lënë ajo në rrugën “Rue Saint-Benoît”, atje ku kishte jetuar më parë dhe shumë herë kishte tentuar të vriste veten, gjersa më në fund një ditë dhe do ta bënte, por pasi të botonte rrëfimin e tij me të dashurën e dikurshme Kjo Dashuri… Asgjë nuk dihej se ç’ishte bërë me të, ndërkohë që ngado e kërkonin botuesit e shumtë, pasi Duras i kishte lënë dhe të drejtat e botimeve letrare, të gjithçka që kishte shkruar si dhe të letrave e skicave që kishin mbetur pas. Yan e vuante shumë vdekjen e saj, jetonte gjithnjë me imazhin e saj, në errësirë, duke pirë, si atëherë me të, kur ajo i afronte një whisky, një verë të kuqe, të bardhë, të gjitha llojet e pijeve, që të deheshin, të dashuroheshin, të flinin, të zgjoheshin në zgjandër dhe të dashuroheshin sërish, atje, buzë detit, në Trouville, nën klithmën e pulëbardhave të endura mbi det. Të bënte dashuri, me atë trup që kishte humbur çdo freski, ku anatomia ishte shpërbërë por që digjej flakë, krahët e bardhë, gjinjtë që drithëronin, buzët, gjithçka pulsonte e etur, çdo gjë kishte sensualitet, hijeshi, ankth, ekstazë. Gjithçka. E megjithatë ishte diçka e fshehur brenda atij trupi që atë e tërhiqte dhe kështu, dhe gjinjtë varur bëheshin të bukur, njerëzorë. Kë dashuronte vallë? Tashmë ajo kishte shkuar, e kishte lënë pas, të vetëm, në errësirë, atje në “6, Rue Saint Benoît”, fshehur pas atyre perdeve të rënda gjithë pluhur. Po, nuk ishin më në Trouville, në qytezën normande rrahur nga era e detit të La Manche, me një qiell gri mbi sytë e tyre dhe një dashuri…një! Qiej të humbur në vetmi. Dhe ai shkruante ndërkohë fletët e atij libri që do të mbante titullin Kjo Dashuri… Kujtonte gjithçka, fytyrën e dashurës së madhe Marguerite Duras dhe shkruante: “… Jeni aty, e shtrirë. Fytyra juaj është bërë lehtë me makijazh. Dhe buzët janë me të kuq. Jo si të ishit në spital. Ulem pranë jush. Pres. Nuk mendoj asgjë. Jam aty. Pres si një budalla. S’di ç’të bëj. S’ka asgjë për të bërë. Gjithçka ka mbaruar. Të enjten, më 7 mars, në orën 15.00, në kishën e Saint-Germain-dès-Près, për ty do të ketë një ‘benediction’. Dhe pastaj do të shkosh në varrezat e Montparnasse. Punonjësit e funeraleve thonë se ka një vend të mirë për varr, në cep të një korridori, një vend afër hyrjes kryesore, kur hyn në të majtë, në anën e kundërt të portës. Aty është Sartre e Beauvoir. Mendoni që është një vend i mirë. Jam aty, para jush. Pres. Ju s’thoni asgjë. Sytë nuk vështrojnë më. Shoh fytyrën tuaj. Nuk guxoj ta prek. Nuk dua të ndiej ftohtësinë e lëkurës. Nuk mundem. E vetmja herë. Nuk mund ta prek. Ky trup i vdekur. Ky trup i ftohtë. Ky trup i ngrirë, i veshur me një pallto jeshile në të zezë, mbathur me këpucë lëkure ngjyrë të çelët blerë në ‘Soulier d’Or’, në bulevardin Malsherbes. Atë ditë ju bletë dy palë këpucë. Ishte verë. Do niseshim në Trouville dhe ju thatë: S’kam asgjë çfarë të mbath, duhet të shkojmë. Shkojmë në ‘Soulier d’Or’. Dhe ju më ofroni një palë sandale. Të mrekullueshme. He, në Trouville nuk kanë parë të tilla. Shitësja ju kërkon t’i hidhni firmën në Librin e Artë të dyqanit. Jemi të kënaqur, të dy. Unë ju shoh. Para meje shikoj një fytyrë me sy të mbyllur. Një fytyrë sikur s’është e një të vdekuri, e megjithatë po, e vdekur. Nuk mund t’ju puth. Dhe kështu, ti vërtet ke vdekur…”. Po. Marguerite Duras kishte vdekur në atë mars të vitit 1999. Dhe ai donte të shkruante për dashurinë e tyre, atë dashuri çuditërisht mbijetuar mes epshesh, bisedash, grindjesh, zënkash, klithjesh, ku secili kishte frikë se do të humbte tjetrin dhe kjo e trondiste psikikën e tyre. Vallë ishte dashuri? Jeta e tyre adaptuar në filmin e Josée Dayan… Marguete-Jeanne Moreau… jeta në film dhe pastaj ekrani i zi, sterrë, vrima e zezë e universit që e thithte atë ngadalë pa mundur t’i shpëtonte humbjes finale. Atë ditë funerali unë isha aty, në kalldrëmin e sheshit, Saint-Germain-dès-Près. Një turmë e madhe njerëzish, artistësh, aktorësh, letrarësh… nën kambanat e rënda të asaj kishe të vjetër, më e vjetra në Paris. Ditë morti e dashurie. Duke shkruar këto radhë m’u kujtua dhe Georges Brassens, këngëtari mitik me kitarë, më popullori nga francezët dhe më i thellë në artin e tij, këngën. Po të ishte gjallë, unë do të isha fqinji i tij, pasi pak e ndajnë shtëpinë time me atë ku ai kishte banuar dikur, në “Impasse Florimont”, atje ku në pranverën e vitit 1944 ai kishte ardhur nga Sete, ai port i vogël i jugut francez, për të hyrë në jetën e vërtetë, në aventurën e madhe të artit. Por kur ishte në rrugë, një grua e mori në shtëpinë e saj. Dhe jetën e tij ai e bëri atje, bashkë me Jeanne dhe burrin e saj Marcel, një treshe e habitshme… atje i shkroi këngët e tij, atje u dashurua me Jeanne, tridhjetë vjet më e madhe se ai… dhe bashkë të tre pinin verë, shijonin artin dhe jetën. L’AMOUR! Një lumturi e përbashkët. Dhe Brassens që këndonte historinë e tij me të: “Jeanne, la Jeanne / që e duam dhe e mbrojmë / kundër gjithë erërave/ Jeanne, një nënë universale…”. Dëgjoj në vetvete Brassens dhe mendoj pastaj për Yan Andrean dhe gjashtëmbëdhjetë vjetët e dashurisë së tij “margarite”. Lexoj rreshtat e tij që ka shkruar në librin Kjo Dashuri…

“Ajo thotë: a më doni? Unë nuk përgjigjem. Nuk mundem. Ajo thotë: po të mos isha Duras, ti as që do të më kishe hedhur sytë kurrë. Nuk përgjigjem. Nuk mundem. Ajo thotë: Ju nuk më doni mua, është Duras, ajo çka unë shkruaj.

Ajo thotë: shkruaj tani që nuk e dua Marguerite-n. Ajo më jep një stilokalem, një letër dhe thotë: He, shkruaj. Pra, ta dimë më së fundi. Nuk mundem. Nuk shkruaj atë çka ajo më kërkon, atë çka ajo do të lexojë. Ajo thotë: Yan, nëse s’do të kisha shkruar asnjë libër, a do më doje? Ul sytë. Nuk përgjigjem. Nuk mundem. Ajo thotë: – Po ju cili jeni? Unë nuk u njoh, nuk e di cili jeni, ç’bëni këtu me mua? Ndoshta për para. Po ju lajmëroj, s’do të keni asgjë nga unë. S’kam asgjë për t’u dhënë. I njoh batakçinjtë dhe ata s’ma hedhin dot.

Heshtje. Ajo thotë: ja, duhej të më ndodhte dhe kjo, një tip i tillë që hesht, që s’thotë asgjë, një tip që s’njeh kurrfarë gjëje, asgjë! Duhej të më ndodhte dhe kjo, s’kam shans, por ju s’do të rrini këtu.. S’keni çfarë bëni, asgjë. Nuk u njoh, nuk e di cili jeni.

Dhe kjo skenë ndodh vazhdimisht. Ajo nuk më duron. Më nxjerr jashtë. Më kërcënon, s’ke asgjë më këtu. Gjithçka është e imja, gjithçka, a e dëgjoni, paraja është e imja dhe s’do t’u jap asgjë, as dhe një qindarkë, ju jeni një zero i dyfishtë, një hiç i klasit të parë. Ajo nuk kupton përse unë këmbëngul, përse qëndroj me të, vetëm me të dhe ajo vetëm me mua. Nganjëherë është e padurueshme, do të shkatërrojë gjithçka tonën, të më thyejë, të më shajë, të më shohë të vdekur, të më vrasë. Ajo thotë: Kam dëshirë të të vras. Ajo nuk thotë ‘t’u vras, por dëshirë të vras‘?…”

Shfletoj librin Kjo Dashuri… dhe ndaloj një çast. Mbyll sytë dhe zhytem në atë botë imagjinare që dy qenie të ndjeshme kanë lënë pas. Kisha lexuar më parë një libër të Duras, një nga të fundit, të titulluar Kjo është e gjitha, C’est tout, botuar më 1995, një vit para se të vdiste, ku në faqet e tij ajo shkruante: “Nuk di ku po shkoj. Kam frikë. Le të ecim së bashku në udhë. Eja shpejt. Do të të shkruaj letra. Kjo është e gjitha. Ke frikë të shkruash. Ka disa gjëra që nuk më bëjnë të kem frikë. Ndërkohë jam bosh për shumë kohë. Jam pa identitet. Në fillim kjo të frikëson. Pastaj kalon me një valë lumturie. Pastaj ndalon. Lumturia, d.m.th. të vdesësh pak. Jam disi bosh, këndej nga ku po shkruaj. Një jetë të tërë kam shkruar…

Y.A : Po në Parajsë, a do shkoni ?

M.D.: Jo, kjo që thoni më bën të qesh…

Y.A.: Po pas vdekjes çfarë mbetet?

M.A.: Asgjë. Ajo që të gjallët veç qeshin, kujtohen.

Marguerite Duras kishte nevojë të shkruante mbi dashurinë e saj, mbi jetën e saj. A nuk kishte shkruar gjithnjë kështu, jetën e saj, adoleshencën, si i dashuri i parë në Indokinë (Dashnori), për luftën e nënës së saj që e rrihte, në Një barrazh për Paqësorin, për dhimbjen e saj të madhe për historinë e burrit të saj Robert Antelme dhe kthimin e tij nga kampet e internimit, ndërkohë që ajo kishte nisur një jetë të re me një të dashur tjetër (Dhimbja)? Jeta saj, gjithnjë jeta, jeta e abstraguar në romanë, tregime, drama e skenarë filmash, jeta e interpretuar nga aktorë të njohur e të panjohur. Dhe çuditërisht, duke lexuar librin e Yan Andreas, të ngjan tashmë se është dora e saj që shkruan, një ngjashmëri e çuditshme, por jo gjer në fund. Po ajo kadencë, mënyrë e shkurtër të shprehuri, por ai intensitet mendimi brenda fjalës. Fjala… ashtu si shkruante ajo dhe në librin e saj Të shkruash… (Ecrire 1993) se “të shkruash është gjithashtu të mos flasësh. Është të heshtësh. Është të klithësh pa zhurmë. Të shkruash. Çfarë dëshpërimi !…” Dhe shpesh Yan detyrohej të ikte, të linte atë strehë të dashur, të mallkuar. Por s’kalonte pak dhe Marguerite i shkruante: “Yan, gjithçka ka mbaruar. Të dua ende. Por do bëj gjithçka që të të harroj. Shpresoj se do mund ta bëj këtë… Të kam dashur tmerrësisht. Kam besuar se ti më doje. Kam besuar…”. Dhe Yan rivinte, vraponte, kapërcente fusha, brigje, në net të pagjumta. Linte pas gjithçka: familjen e tij, miqtë, botën, për të humbur pastaj në magjinë e saj, pasi Marguerite ishte një magji më vete, gjaku e mishi jo si ato të lashtat, të kohës antike, jo si Çirçe e Odiseut… Marguerite jetonte veç për dashuri. Por deri kur?… Dhe Yan vazhdon të shkruaj ose më mirë të bisedojë me të, duke i folur gjithnjë me “Ju”:

«Është e diel në mëngjes, rreth orës tetë e mëngjesit. 3 mars 1996. Zemra pushon së rrahuri. Ju jeni në shtratin tuaj. Rue Saint Benoît. Ju jeni e vdekur.

Gjithë natën jam pranë jush, ju më mbani krahun, fërkoni krahun tim, mbani krahun tim, unë jam shtrirë pranë jush, nuk lëviz, bëni si të doni, ju le të më shtrëngoni krahun dhe e di se kjo është gjithçka mund të bëj, pasi kjo është gjithçka që ju mund të bëni. Ju nuk flisni. Ju keni mbyllur sytë.

Natën erdhi profesori Hervé Sors. Përfundimisht ai thotë se ju do të vdisni pas disa orësh, shumë-shumë pas një dite… Kësaj radhe s’do të ketë mrekulli. E di që tashmë ju keni vdekur e megjithatë zemra rreh ende. Duhet pritur që të pushojë së rrahuri. Në orën gjashtë vendos të shtrihem në shtratin tim. Ju lë në shtratin tuaj. Llambat janë të ndezura, portat janë të hapura, nuk i dihet, një thirrje, një klithmë. Fle. Nga ora tetë dëgjoj Jasminën që vjen. Nuk dua të çohem, them se ajo do më lajmërojë, e lë, kam besim të plotë tek ajo, kjo grua që u mësua t’u dojë. Përpiqem të fle sërish. Do doja të flija gjatë, të dremisja, por dëgjoj hapa dhe pastaj zërin e Jasminës në portën e hapur të dhomës: ‘Eja’. E kuptova. Zemra ka pushuar së rrahuri. Ju keni vdekur vërtet. Përgjithnjë…”.

Marguerite Duras nuk është më. Yan Andrea nuk është më. Pas tyre janë këto fragmente librash, letrash, pëshpërimash, thirrjesh të dashura dhe klithjesh në zemëratë. Frymë dashurie Thirrje që ta shpojnë zemrën kur i dëgjon. Vallë ishte dashuri? Vallë është dashuri? Një dashuri njeriu… prej klithme e gjaku… fryma vetë!

Luan Rama