Leximet e një viti

Nga Ylli Demneri

Më kujtohet një thënie e Esat Oktrovës, profesorit tim të teatrit, që edhe ai vetë e kishte të dëgjuar nga profesori i tij në Moskë, i cili thoshte se “Merita e vërtetë e një regjisori është kur zbulon aktorë të njohur në role të panjohura”. Ndërsa unë, në fushën e letërsisë, do të kisha dashur të bëja të kundërtën e asaj për të cilën flet regjisori rus në fushën e teatrit: do të kisha dashur shumë që të zbuloja libra të mirë nga autorë të panjohur, por duke mos qenë në Shqipëri, nuk kam njohjen e plotë të librave që botohen atje. Zbulimi i tyre është i rastësishëm. Ai bëhet zakonisht gjatë vizitave të mia në librarinë “Adrion” në ato pak ditë që kaloj në Tiranë. Herë pas here në zgjedhjen time ndikon edhe ndonjë artikull i lexuar më parë. E kam fjalën për autorët shqiptarë. Nuk kam lexuar shumë prej tyre. Edhe nga librat që kam blerë, një pjesë i kam lënë në mes. Ashtu siç më ndodh edhe me autorë të huaj.

Të lexosh libra në kohën e “Facebook”-ut apo rrjeteve të tjera sociale, është një lloj rezistence. Sepse leximi kërkon kohë e vëmendje. Kërkon pasion. Shkëputje “nga bota”. Përveç kësaj, shpesh fati i librave varet nga ai takim i parë me lexuesin, në librari. Në atë lexim të disa rreshtave, aty, në këmbë. Ky është ai çast që të gjithë shkrimtarët ia kanë frikën.

Ndër librat e autorëve shqiptarë që kam lexuar në këto 25 vitet e fundit, ata që më vijnë menjëherë në mendje janë: “Rrno vetëm për me tregue” i At Zef Pllumit, “Gurët dhe retë” i Petro Markos, “Kujtime” i Eqrem bej Vlorës, “Grabjani rrëzë kodrave” i Lekë Tasit, si dhe “Lasgushi më ka thënë…” i Petraq Kolevicës. Përveç informacionit për kohëra, vende e njerëz që e kishim të ndaluar t’i njihnim gjatë viteve të diktaturës, këta pesë libra janë shkruar e rrëfyer mjaft mirë. Fjalë të zgjedhura, të menduara. Ndryshe nga fjalët e hedhura rastësisht, automatizmat, frazat e pambyllura apo fjalë të përsëritura deri në sëkëlldi.

Këtyre zgjedhjeve të mia do t’u shtoja edhe librin e Mitrush Kutelit “Net moldave” të zbuluar para disa ditësh. Si edhe në shkrimet e Lasgushit, te Kuteli ndihet dashuria për gjuhën. “Nuk ka krizë të gjuhës – sepse fjalët merren vesh për të mbijetuar – por ka një krizë të dashurisë për gjuhën”, shkruante Roland Barthes. Duke shtuar “se ajo që të kall frikën është përdorimi i një fraze-standard, pa shije, pa ngjyrë”.

Ajo që më pëlqen në çdo lexim është të shijoj. Të ndiej mungesën e “sigurisë” së autorit, “të ndiej erën mes flokëve”, siç më shkruante para ca kohësh një mikeshë.

Kam lexuar gjithashtu me ëndje librat e Besa Myftiut “Rrëfime nga vendet e harruara” dhe “Dashuri në kohën e komunizmit”. Besa Myftiu është vetë një “personazh”. Mjafton ta njohësh. Por merita e saj është se, duke u nisur nga ky “personazh”, ka shkruar libra me plot humor, emocion e zgjuarsi.

Ismail Kadare, në librin e tij të fundit “Mëngjeset në kafe Rostand”, që mbarova këto ditë, flet për ngjarje e persona që direkt apo indirekt kanë lidhje me Shqipërinë apo jetën e tij. Ndër ato rrëfime do të dalloja rrëfimin “Kukulla”, ku autori flet për nënën e tij e që për mua mbetet një nga rrëfimet më të bukura e më të sinqerta të Kadaresë, me një penelatë që të zbërthen ashtu si në tablotë e fundit të Rembrandit.

Këta pak libra kanë pasur atë tërheqje që më shtyn t’i çoj deri në fund, edhe pse një pjesë prej tyre ka vite që i kam lexuar. “Libri, shkruante Proust, na turbullon ashtu siç na turbullon një ëndërr, por një ëndërr më e qartë se ajo që shohim në gjumë, prandaj kujtimi i tij zgjat më shumë.”