Marc Delouze dhe orët e fundit me Ali Podrimen

Poeti i njohur francez, në një rrëfim për miqësinë me poetin shqiptar dhe kujtimet për Louis Aragon 

Nga Luan Rama

Takohemi në një kafene në “Goutte d’Or”, në një lagje pranë Montmartre të Parisit, diku pranë shtëpisë së tij, në një kafene të rrethuar nga librat. Marc Delouze është një punëtor i poezisë, një dashnor dhe një animator i poezisë, pra që i jep asaj frymë, pasi krahas këngëve të tij poetike, ai është dhe organizator festivalesh, si Festivali i Përhershëm Poetik i Parisit 18, i Festivalit “Les Parvis Poetiques” (“Pragjet poetike”) apo i Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Zëri i Mesdheut” të Lodevës, në jug të Francës, ku më 1990-n ai ishte bashkëthemelues i tij dhe ku përgjatë shumë viteve në këtë festival u ftuan shumë poetë shqiptarë, të cilët janë njëkohësisht miqtë e tij. Ne u takuam meqë ai më kishte kërkuar përkthimin e një teksti për Ali Podrimen dhe unë ia solla, një tekst për mikun intim të tij. Ali Podrimja jetonte ende në sytë e tij, dhe në zemër, ngjizur. “E kisha vëllam të poezisë!” – më thotë ai, duke më treguar historinë e ditëve të fundit të poetit të madh të Kosovës në Lode, kur për ditë me radhë ai e kishte kërkuar derisa më në fund, katër ditë më vonë, e kishin gjetur në një shpat me sytë nga qielli. “Donte të shkonte!” – më tha ai. – “Ku? Në qiell?” – i thashë unë. Ai uli kokën dhe e mori mes dy duarve, ndërsa unë mendoja për qiellin e Podrimes dhe tokën e tij që nuk e mbante më, për tokën mbi të cilën ai nuk mund të ecte më, pasi ai jetonte në dhembje, prandaj dhe kërkonte qiejt, diku larg, larg dhembjes, për të qetuar shpirtin. Fjalët e tij tashmë shtegtonin nëpër qiell … Marc Delouze ishte kthyer nga Kosova, ku kishte lexuar poezitë e tij për Podrimen. I dhashë përkthimin e atij teksti në shqip, ndërsa ai më dhuroi një nga vëllimet e tij poetike “Epouvantails” (Dordolecët, 2002), duke më treguar njëkohësisht për jetën e tij, për vëllimin e tij të parë poetik, njohjen me poetin e madh Louis Aragon, dhe pastaj për ditën kur ai papritur, i nxori librat poetikë jashtë shtëpisë, në rrugë, duke i mbyllur portat e poezisë meqë dyshonte nëse ishte një poet i vërtetë … porta që do t’i hapte 20 vjet më vonë … E ndërkohë ne kujtonim hapat e parë, të botuar në një nga vëllimet e fundit poetikë.

“Janar i vitit 1971. Në mbrëmje bie telefoni.

– Mirëmbrëma, jam Louis Aragon. Dëshiroj të flas me Marc Delouze.

– Unë jam …

Në fillim mendova se mos ishte një shaka. Isha gati të shpërtheja me të qeshura.

– I mora poezitë e tua. Doja t’u merrja leje për t’i botuar në numrin e ardhshëm të revistës Les Lettres Françaises.

Përgjigjem:

– Sigurisht, patjetër …

Nuk e di si e mbylla telefonin. Vështrova nga S.

– Ishte Aragon! …

E pabesueshme. Isha në një gjendje të jashtëzakonshme. Një javë e kaluar si në mjegull, kujtesë.

Të mërkurën që erdhi bleva revistën Les Lettres Françaises. Në faqen e parë lexoj emrin tim …”

Në parathënien e botimit të librit të parë poetik të Delouze, shkruar nga Aragon, me titullin “Si një lloj testamenti”, poeti i madh e paraqet Delouze si një shprehje të testamentit të tij poetik. Jo si një vazhdues i veprës së tij, por si një e ardhme e poezisë pas tij. Aragon shkruante mes të tjerash: “Në shtëpi kam një grup librash kryesorë, që i marr në duar me një emocion të veçantë … një nga ata dhe libri i Marc Delouze, emrin e të cilit duhet ta mësoni ashtu siç dikur mësonim emrat e Nerval e të Rimbaud. Ah, ju lutem, mos më thoni se po e ekzagjeroj! A nuk e kuptoni se i dua këto poezi dhe ai që do, nuk ekzagjeron kurrë! … Ky zë i ri që dëgjoj të lartësohet, të forcohet dhe të triumfojë në sajë të vetvetes, ky libër i parë, mbetet gjithnjë para syve të mi si diçka prekëse, pas kësaj jete të gjatë të jetuar … Diçka tjetër fillon këtu, diçka që unë nuk do ia shikoj fundin, por që nxitoj ta paralajmëroj me forcat e fundit të moshës sime …” Më 17 shkurt 1970, Delouze shkruante një lloj kredoje të tij poetike:

“Jam poet nga forca e gjërave

nga forca e fjalëve, dora jonë mbi gjërat

nga forca e lidhjeve

për çdo fjalë një dorë

shumë gjëra shfaq pëllëmba jonë dhe sekretet e saj

shkruhen në statuja si buda enigmatike

nga teoria në teori thoi e ka të vështirë të shënojë

si vraga e kohës që kalon

dhe më kërcënon me shkarjen e fjalëve

si brishtësia e një letre të përdorur tashmë …”

Sigurisht, mund të flasim gjatë për Delouze, për vëllimet e tij poetike (Kënga e tokave,14975 ditë midis poezive në fazë përfundimtare, Yeou – këmbësori i tokave etj.) dhe ato me tregime (Është bota që flet, Rruga e martirëve, Njeriu që mbyllte sytë pa ulur qepallatetj.), por ne u takuam atë ditë për Podrimen dhe fjalët e tij, madhështinë e fjalës poetike dhe vështrimin e tij të humbur në qiell, larg njerëzve, që tashmë e imagjinoj shpesh: Si mund të vdesë kështu një poet? – pyes unë … E megjithatë u ktheva me idenë se poetët nuk vdesin …