Martín Caparrós: “Uria”, nga e drejta për ushqim

Pse ende sot shumë njerëz vuajnë nga uria, megjithëse ka ushqim të mjaftueshëm për të gjithë? Një bisedë me shkrimtarin argjentinas Martin Caparrós rreth librit të tij të ri “Uria”

Nuk është aq e thjeshtë që si gazetar të merresh me mjerimin e papërfytyrueshëm. Ju tematizoni një konflikt dhe i shtroni vetes shumë pyetje.

Vegla jonë më e rëndësishme është dyshimi. Veçse e kemi shumë më kollaj që të vëmë në dyshim veprat dhe mendimet e tjetrit sesa personalet. Pasi për vite të tëra pata kaluar me njerëz në situata të urisë ekstreme, desha që patjetër të dëgjoj historitë e tyre të jashtëzakonshme. Megjithatë, kisha frikë se mos i përshkruaj vetëm fenomenet sa për të nxitur një efekt emocional, pra të mos bie në “Pornografinë e mjerimit”. Desha që situatës t’i shkoj deri në thelb dhe t’i përshkruaj shkaqet e saj specifike dhe globale.

Keni udhëtuar për pesë vjet nëpër vise të botës, si në Nigeri, Indi, Çikago, Bangladesh, Madagaskar, në Sudan për të shkruar për fatet e të uriturve. Libri juaj me mbi 800 faqe është i mbushur me jetë të përditshme njerëzish. E megjithatë ju theksoni se në këtë libër në të vërtetë, nuk ndodh kurrgjë. Ç’do të thotë kjo?

Kurrgjë do të thotë: kurrgjë të veçantë. Uria për thuajse një miliard njerëz do të thotë një gjendje e pandryshueshme dhe e njëtrajtshme. Uria nuk shpërfaqet më në ndonjë çast të caktuar të perceptueshëm, siç ndodhte me pllakosjen e zisë së bukës, e cila vinte e vente. Kujtoni Biafra-n: imazhet e atëhershme të fëmijëve barkënjtur janë skalitur si ngjarje mediatike të momentit. Ndërsa uria e sotme që prek thuajse një miliard njerëz dhe për të cilën po shkruaj, është e përbotshme, e pazhurmë dhe gjithnjë e pranishme. Ajo nuk e ka aktualitetin e ditës. Ajo pra është aq e përditshme, saqë shumica nuk e dinë se vuajnë nga uria, sepse nuk ekziston kurrgjë tjetër e mendueshme.

Njerëzit kanë vuajtur nga uria në çdo kohë dhe çdo kulturë. Çfarë e shquan urinë aktuale, pse ju intereson pikërisht kjo uri?

Zitë e bukës sot nuk pllakosin më aq shpërthyeshëm si më herët e që në historinë e urisë kjo do të thotë një hap i madh përpara. Andaj dhe të nginjurit sot e kanë shumë të vështirë të përfytyrojnë se ç’është uria, edhe pse shumica kanë gjyshër, të cilët kanë përjetuar se ç’do të thotë të mos kesh kurrgjë për të ngrënë. Por mungojnë imazhet spektakolare të një çasti sfilitës. Kjo është arsyeja që urinë dua ta bëj të dukshme. Risi është se sot të nginjurit hedhin 30 gjer 50 për qind të ushqimit. Për imagjinatën perëndimore risia vendimtare qëndron në kthesën historike, se njerëzimi sot për herë të parë në histori prodhon më shumë ushqim sesa i duhet. Në 50 vitet e fundit banorët e botës janë më se dyfishuar, ndërkaq prodhimi ushqimor është më se katërfishuar. Sot për herë të parë ka ushqim për të gjithë. Kurrkush nuk mund të përligjë më shpërndarjen e pabarabartë të ushqimit duke pohuar se kinse nuk paska për të gjithë. Arsyeja se pse dëshiroj të rrëfej për këta njerëz që vuajnë nga uria është për të treguar se kush ka nevojë sot për ushqim: para së gjithash janë fermerët e vegjël, punëtorët e tokës pa pronë, qytetarët e vobektë.

A varet uria nga sistemi politik?

Besoj se sistemi global i tregut të lirë është përgjegjës para së gjithash se prodhimtaria e ushqimit i dedikohet tregjeve të pasura dhe të gjitha mjetet e prodhimit janë përqendruar për këtë. Një shembull: për të përftuar një kilogram mish viçi, nevojiten dhjetë kilogram drithë. Nëse dikush korr dhjetë kilogramë drithë, ai ka dy mundësi: mund t’u shesë dhjetë njerëzve nga një kilogram drithë ose dhjetë kilogramët t’ia shesë një fabrikuesi të mishit, me të cilët do përftohet një kilogram mish, që do ta blejë një blerës i kamur. Në këtë mënyrë funksionojnë shumë mekanizma të Bursës në Çikago, ku tregtohen lëndët e para për industrinë e ushqimit, deri te koncernet e mëdha, të cilat bëjnë çmos që të prodhohet sa më shumë, jo vetëm për nevojën regjionale, por për tregje me fitime të mëdha.

Cili do të ishte shembulli më eklatant?

India, por edhe Argjentina. Vetëm se India është shumë më brutale, sepse është vendi me urinë më të madhe në botë. 200 deri në 250 milionë njerëz vuajnë nga uria, ndërkohë që eksportohet ushqim. Politika agrare, ashtu si e tërë politika ekonomike, orientohen drejt profitit dhe jo drejt përkujdesit të popullatës. Ata nuk janë fare të interesuar që t’i ushqejnë njerëzit e varfër nga Burkina Faso apo nga Bangladeshi.

Në librin tuaj, ju shkruani: megjithëse zotërojmë një teknikë të avancuar, ne prapëseprapë prodhojmë padrejtësinë më të madhe, mjerimin më të madh dhe urinë më të madhe në historinë e njerëzimit. A është kjo për ju kundërthënia më dramatike?

Po. Urinë aktuale e konsideroj si më poshtëruesen dhe më mujsharen nga të gjitha, sepse sot nuk ekziston më justifikimi, se nuk qenkemi në gjendje të prodhojmë ushqim mjaftueshëm për të gjithë. Madje ne sot prodhojmë ushqim që do të mjaftonte për 12 miliardë njerëz, ndërsa jemi pak më shumë se 7 miliardë.

Kur shkruani se në librin tuaj nuk ngjet kurrgjë, mos nënkupton gjë kjo se nuk hasët në protestë ose në kryengritje kundër urisë nga ana e të uriturve. Sikur prisnit diçka të ndodhë, por që nuk ndodhi.

Shkrimtari Jorge Luis Borges një herë pat thënë se një ngjarje që sapo pritet të ndodhë, por që nuk ndodh, është një përvojë estetike: diçka do të shfaqet sakaq, por që nuk shfaqet. Do të gëzohesha sikur libri im t’i paraprinte një ngjarjeje të tillë të pritshme. Ngaqë ne vërtet jetojmë në një periudhë kalimtare dhe aktualisht po merr formë një e ardhme, të cilën nuk po arrijmë ta rrokim. Megjithëkëtë, në investigimin tim, natyrisht që nuk kam kërkuar ndonjë revoltë të mundshme kundër urisë. Kurrgjë s’kam kërkuar. Mbi të gjitha desha të shoh se si funksionojnë llojet dhe mekanizmat e ndryshëm të urisë.

Ç’do të thotë kjo, një mekanizëm i urisë?

Ndryshon: është ambientimi me urinë në Indinë demokratike, ku të mjerët për breza të tërë gjendjen e tyre e konsiderojnë si normale. Është uria strukturore në Nigeri, ku pasuria me uran që zotëron vendi, në vend që të sigurojë ushqimin për popullatën, ai shterohet nga disa kompani të huaja. Më tej, kemi urinë si instrument i punëdhënësve, me të cilin në Bangladesh mbahet gjallë industria e tekstilit, sepse alternativa e vetme për gratë përkundrejt kushteve të mjerueshme në punë është pikërisht uria. Në Sudan, nga ana tjetër, vihet re se si një konflikt lufte sjell uri. Në secilin rast, mjerimin e sjell dora e njeriut. Nuk është i domosdoshëm.

Por një alternativë kundrejt mjerimit duhet që së pari të dëshirohet.

Andaj desha të di se ç’dëshirojnë njerëzit dhe t’i dëgjoj se ç’kanë për të thënë. Sepse uria nuk është diçka abstrakte, që paraqitet me shifra apo nocione. Uria është diçka krejtësisht konkrete në jetët e njerëzve.

Në librin tuaj bie në sy, që në shumë shembuj të tmerrshëm që i përmendni, preken gratë.

Pikë së pari preken gratë, sepse ato duhet t’i ushqejnë fëmijët dhe shpesh nuk e dinë me se. Madje në shumë vende e kanë bërë zakon që vetë të hanë më pak se burrat. E kujtoj për shembull një grua në Bangladesh. Pasi që nuk e dinte, se ç’t’u jepte për të ngrënë fëmijëve të saj, i çoj të vegjlit në shtrat dhe u tha, se do t’u përgatisë një supë për nesër në mëngjes. Dhe filloi të ziente gur në një tenxhere, sa për t’i qetësuar fëmijët. S’pata zemër të pyes se ç’do të ndodhë të nesërmen. Ose një grua në Indi, e cila në stacionin e Mjekëve pa Kufi solli një fëmijë të nënushqyer. Kur mjeku i tha se fëmija – mbase një vjeç – është i nënushqyer, ajo ia ktheu: Por unë i jap atij për çdo ditë nga një porcion oriz.

Për të karakterizuar këtë botë të urisë, këtë Tjetrën, ju përdorni termin: Bota Tjetër.

Desha të shmang konceptin Bota e Tretë. Ai kishte kuptim kur ekzistonte një Botë e dytë. Por kjo botë nuk ekziston më tash e 25 vjet. Përveç të tjerash me këtë term kategorizohen vendet sipas shkallës së tyre të zhvillimit. Por me këtë nuk dua që të karakterizoj vetëm shtetet, por edhe zona të caktuara brenda vetë shteteve. Është natyrisht e vështirë të pohosh që SHBA i përkasin Botës së Tretë. Por atje ka zona, lagje, komuna ku mbizotëron mjerimi si në viset e tjera të Botës tjetër.

Keni hasur dikë që ju ka lënë mbresa të veçanta? Cilët histori i kujtoni më me përpikëri?

Kujtimet ndryshojnë me kalimin e kohës. Por kujtoj shumë mirë Ajshen, një nënë tridhjetë vjeçe në një katund të Nigerisë. Bisedën tonë e zhvilluam ulur mbi një rrogoz agaveje nën hijen e një peme të thatë. Kur e pyeta se çfarë do të dëshironte sikur të vinte një magjistar, i cili do t’ia plotësonte çdo dëshirë, pas një copë here ajo u përgjigj: një lopë. Lopa do jepte qumësht, që do ta shiste e kështu do t’ia hidhte disi. Unë i thashë, por magjistari do të plotësonte çdo dëshirë dhe është vetëm kjo lopë gjithçka që do dëshiroje? Ajo tha: dy lopë. “Atëherë s’do vuaj kurrë më nga uria”. Veçse mbas një kohe m’u bë e qartë se Ajshja me diapazonin e saj të ngushtë nuk guxonte të dëshironte diçka mirëfilli. Në këtë ngushtësim, ajo ngjason me ne të kamurit, që në ngushticën tonë nuk jemi më në gjendje të përfytyrojmë asnjëfarë drejtësie dhe jemi të paaftë që të mund të dëshirojmë të jetojmë në një botë pa uri. Të uriturit dhe të nginjurit ngjasojnë në shumë aspekte.

Ka histori që nuk i keni futur në libër?

Po, kam hequr dorë nga dy kapituj të cilët m’u dukën shumë të përciptë dhe sentimentalë. Desha të bëj një eksperiment urie 10-ditësh për të përvuajtur vetë se ç’ndiejnë të uriturit. Por e pash se uria dhe vullnetarizmi përjashtojnë njëri-tjetrin. Për këtë shkak hoqa dorë nga kapitulli, ku bëhej fjalë për një klinikë në të cilën njerëzit binin në uri për shumë para për të humbur në peshë. E gjithë kjo m’u duk shumë e kotë.

Që vullnetarizmi dhe uria mund shkojnë bashkë, këtë e ka treguar Gandi: duke agjëruar, me grevë urie …

… që nuk ishin për kotë, por shërbenin si një instrument politik.

Keni biseduar me njerëz për dëshirat e tyre dhe se si ata e përfytyrojnë lumturinë. A dëgjuat aty për dëshirën për drejtësi? A keni takuar njerëz të cilët i janë referuar së drejtës së tyre universale për të mos vuajtur nga uria?

Shumica e ndiejnë padrejtësinë, edhe pse ndjesinë e tyre nuk e rrokin konceptualisht. Dhe të gjithë e dinë se kanë një të drejtë për t’u ushqyer, por jo në kuptimin sikur t’i njihnin qëllimet e OKB-së për të luftuar urinë. Është tronditëse fakti se shumica e të uriturve me të cilët bisedova thuajse s’kanë fare dëshira apo përfytyrime për lumturinë.

Në ton dhe në temat që i trajtoni ju e bëni të ditur se jeni një i majtë, i cili në emër të të drejtave universale të barazisë lufton për një të nesërme më të mirë. A ka një këndvështrim të djathtë dhe një të majtë për sa i përket urisë?

Konservatorët mbase më parë do të paralajmëronin se të uriturit do të bëhen terroristë ose hajdutë, nëse nuk u jepet për të ngrënë. Prandaj ata do të apelonin për bamirësi. Por varësia e të varfërve nuk ndryshon. Të majtët më parë do të kërkonin që t’u krijojnë kushte, që këta njerëz të mund të gjejnë vetë ushqimin dhe të shpëtojnë nga varësia. Urinë të majtët e shohin si pjesë të problemit të një rendi botëror kapitalist të padrejtë.

Konservatorët janë më skeptikë ndaj një shprese emfatike për një të ardhme më të mirë?

Jo vetëm konservatorët. Edhe disa ekologjistë. Ata duan të ruajnë ekzistuesen. Për këtë pata një debat me aktivisten ambientaliste nga India Vandana, e cila argumentin e mbështet në emër të natyrës. Nuk dua që të kthehem me frikë në të kaluarën, dua të gjej një të ardhme ende të hapur.

Në librin tuaj denonconi shumë anomali, si për shembull për konsumin e mishit nga ana e qytetarit të klasës së mesme të ri e global, i cili për bagëtinë dhe për përpunim mishi gllabëron aq shumë resurse dhe kapacitete bujqësore, saqë mund t’i ushqente edhe nëntë njerëz të tjerë. Kjo është e pakontestueshme. Por ku janë sugjerimet tuaja politike? Ç’dobi sjell kultivimi i ndjenjave të fajit individuale?

Nuk kam ndër mend të kultivoj ndjenja faji, përkundrazi. Është tjetër gjë të jesh fajtor e tjetër të ndihesh fajtor. Një politikë ndjenjash morale s’të çon kund, por i shërben veçse vetëkënaqjes. Por të hedhësh shikimin drejt zakoneve të të ushqyerit, kjo mund të edukojë ndërgjegjen: Se ç’ka në pjatën e një konsumatori perëndimor, mund të kuptojmë se si jetojmë në rendin tonë të ekonomisë botërore.

Pse një njeri kaq politik si ju dhe i shquar nga gjithë ata libra, në librin e tij të ri është kaq i rezervuar në sugjerime, për sa i përket zgjidhjes së problemit të zgjidhshëm të urisë…

Edhe sikur t’i kisha të gjitha zgjidhjet, përsëri do të isha i rezervuar me paraqitjet e mia. Si autor dua që më me qejf të shkruaj në mënyrën që njerëzve të mos u jepen sugjerime, por që ata të kërkojnë zgjidhje bashkërisht.

Sa herë që hedh shikimin mbi kasollet e të vobektëve në Amerikën Latine, vihen re shenja besimi fetar. Vërtet i ngushëllon feja të vobektit edhe në kulturat e tjera aq shumë?

Ishte një befasi e madhe për mua në qindra bisedat që pata me të uriturit për faktin se kurrkush, në një mënyrë apo tjetër, nuk e la pa zënë në gojë Zotin. Ai atyre u shërben si justifikim për situatën në të cilën gjenden. Ai u ofron gjithashtu edhe një perspektivë. Në mesin e të uriturve nuk kam hasur asnjë ateist. Feja gjithsesi ka shërbyer përherë si qetësues për të vuajturit, që nëpërmjet saj udhëzohen drejt një të ardhme të madhe në botën e përtejme.

A hani mish?

Po, ha mish dhe e shijoj. Unë jam argjentinas. Jam kundërthënës, njëlloj siç të gjithë njerëzit e tjerë.