Unë dhe Ana B.

Editorial

Nga Besnik Mustafaj 

Ndër të gjitha personazhet e romaneve të mia, me Ana B. kam marrëdhëniet më të veçanta, më të çuditshme, do të thosha. Ana B. është personazhi qendror te “Boshi”. Në një version të parë, shkruar si novelë në fundin e viteve ’80 pa ndonjë shpresë botimi ç’është e vërteta, pra shkruar në një liri që mund t’ia jepja vetes vetëm në vetminë time dhe vetëm nga nevoja për të hequr nga shpirti një peng, ajo ka një emër tjetër, të identifikueshëm të paktën nga njeriu, prej të cilit do të nxitesha në zanafillë për personazhin e prozës time. Këtë version ia kisha dhënë për të lexuar miqësisht Aurel Plasarit, i cili e botoi, me lejen time sigurisht, në revistën “Nëntori”, ku punonte asokohe, sapo ra censura, në fillim të vitit 1991.

Njeriu që më kishte dhënë nxitjen, një mike, kishte qenë krejt rastësisht e pranishme kur një i njohuri im, inxhinier në një nga minierat më të mëdha të kromit, tregoi ngjarjen e vërtetë, që do të shërbente si bërthamë e subjektit të prozës time. Mikja ime u trondit thellë nga çfarë dëgjoi. Pikërisht tronditja e saj më ngacmoi menjëherë mua imagjinatën dhe, pas disa javësh, kisha të shkruar në fletoret e mia novelën. Mikja ime e lexoi, megjithatë,  vetëm të botuar, që do të thotë kohë më vonë.

– Nuk jam unë kjo që përshkruan ti, – më tha kur u takuam për kafe.

– Sigurisht që nuk je ti, – iu përgjigja.

Kurrë nuk kam harruar vështrimin e saj të çuditur. Duke menduar se unë e kisha keqkuptuar dhe isha mërzitur, ajo nxitoi të më sqaronte se novelën e kishte pëlqyer, por se ajo nuk e shihte veten në personazhin e tim. Ajo e dinte veten një femër jo aq të ndërlikuar sa personazhi im. Kështu më tha. Në të vërtetë, keqkuptimi ishte në anën e saj, që kishte pritur të gjente një pasqyrim të vetes vetëm pse me tronditjen e saj para një ngjarjeje pa dyshim fort tragjike dhe po aq absurde, kishte shërbyer për ngjizjen e subjektit në imagjinatën time dhe se personazhi im kishte një emër që asaj, privatisht, i thoshte diçka.

Gjatë ndërtimit të kësaj proze, punë që zgjati shumë vjet me shkrime e rishkrime nga fillimi dhe që do të botohej si roman në 1998, subjekti do të pësonte natyrshëm ndryshime të thella, për t’u zhvilluar e plotësuar. Ndër ndryshimet e para, do të ishte emri i personazhit femër, për t’u bërë njëherë e përgjithmonë Ana B.

Diku nga fillimi i viteve 2000, kur romani “Boshi” kishte filluar tashmë jetën me lexuesit shqiptarë, ishte botuar ndërkohë edhe në Francë nga “Albin Michel” dhe në Greqi nga “Kedros“, dy shtëpi botuese nga më të mëdhatë dhe prestigjiozet në vendet e tyre, do të ishte Ana B. kësaj herë, pra mirëfilli personazhi, që do të bëhej shkak për të vënë imagjinatën time në punë, duke shënuar zanafillën e romanit “Autoportret në teleskop”, botuar në 2013. Ndodhi në një qytet të rëndësishëm europian, gjatë një mbledhjeje ndërkombëtare, në të cilën unë merrja pjesë për arsye të veprimtarisë politike, që zhvilloja asokohe në opozitë. Njëra nga pjesëmarrëset, e ardhur nga një vend ish-komunist i Europës Qendrore, m’u prezantua:

– Ana B.

Ajo e kishte lexuar romanin tim në frëngjisht në vitin 1999, kur kryente studimet për master në Universitetin e Strasburgut. Për t’i rënë shkurt, ajo ishte e bindur se unë kisha shkruar një histori nga jeta e saj. Dhe nguli këmbë të ma tregonte historinë. Për më tepër, ajo quhej Ana. Emri i saj shkruhej me një “n” ashtu si emri i personazhit tim, gjë që nuk mund të ishte koincidencë e rastësishme, sipas saj. Mbiemri i saj fillonte me “V”, por, siç ishte ajo krejt e bindur, unë thjesht kisha përdorur një marifet duke e shkruar me “B”. Ortografia e kësaj germe latine, në gjuhët sllave, prej nga vinte kjo Ana, lexohet “V”. Ngjante pak e krisur në shtjellimet e saj, është e vërtetë, por ky nuk ishte problemi im. Unë nuk kisha ndonjë të drejtë për ta gjykuar. Në atë bisedë krejt surealiste e ka fillesën romani “Autoportret në teleskop” e ku Ana B. do të jetë përsëri një nga personazhet kryesore.

Romani u shkrua, pasi unë u tërhoqa nga politika, sepse, kompleks siç është ai, kërkonte jo vetëm gjithë kohën, por edhe përqendrim të plotë. Gjatë viteve që pasuan atë episod në hollin e një hoteli europian, personazhi Ana B., edhe pse e paformësuar ende në identitetin që ka sot në romanin tim të ri, ka pasur një ndikim gërryes në vetëdijen time, duke yshtur një mori dilemash, që do të zinin vend në romanin tim e që janë dilemat e një njeriu të dyzuar midis politikës dhe letërsisë. Janë dilema shumë të rënda për t’u mbajtur. Të paktën për sa më përket mua, unë tregova se nuk mund t’i mbaja gjatë dhe bëra zgjedhjen time, që njihet si nga lexuesit e mi ashtu edhe nga votuesit e mi.