Gaqo Çako, jeta e një tenori nga Moska në Tiranë

Më 14 janar Gaqo Çako një prej personazheve më të njohur të operas shqiptare mbushi 82 vjeç. Një rrugëtim jete, i cili në një farë mënyre është dhe rrugëtimi i operas shqiptare.Ka momente në jetën e secilit prej nesh që nuk mund t’i harrojmë dot, pavarësisht viteve që ikin. E tillë është Moska në jetën e Gaqo Çakos. Atëherë thjesht një student, i cili kërkonte të fuste brenda vetes çdo detaj që lidhej me muzikën dhe artin, i riu shqiptar, i pashëm do të binte në sy për përkushtimin dhe talentin nga profesorët e tij.

Drejtori i Konservatorit Aleksandër Vasiljeviç Svjeshnikov, do të shihte në zërin e djaloshit shqiptar, personazhin kryesor në operën e Puçinit, “La boheme”, atë të Rodolfos. Në vitin 1957 Gaqo Çako, do të interpretonte në skenën ruse, interpretim që do të mbetej gjithmonë i paharruar në kujtesën e tij… Më pas erdhën suksese të tjera në operat “Evgienij Onjegin” (Çajkovski) dhe “E fejuara e carit” (Rimskij-Korsakov), të cilat shfaqeshin nëpër studiot operistike të Kolegjit Muzikor, apo të teatrit pranë Konservatorit “Vaganova”. Për tenorin e ri,ato ishin kohë të arta, ku i gjithë konservatori fliste për talentin dhe suksesin e një djaloshi nga Shqipëria. Për këto role ai paguhej me 50 rubla, çka i mjaftonte për të bërë jetën e një studenti në Moskën e atyre viteve… Janë shumë histori që ai i ruan ende në kujtesë nga Moska, sikur të kenë ndodhur dje. Histori që vijnë shpesh në mendjen e tij, teksa i kujtojnë kohën e mbushur plot dëshira dhe ëndrra. Janë miqtë që takoi në atë qytet, profesorët që e mbështetën, çdo gjë që preku…

Teksa shijonte duartrokitjet e pafundme pas interpretimit të operës “La Boheme”, Gaqo Çako nuk mund ta mendonte se koha e tij në Konservatorin “Çajkovski” do të ishte e shkurtër, dhe se ai nuk do të mund të arrinte të diplomohej në Moskë (studimet i përfundoi në Tiranë). Prishja e marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik, do të priste përgjithmonë kontaktet me këtë qytet të bukur. Tirana do të ishte stacioni ku ai do të ndalej, për ty kthyer në një yll të muzikës operistike në vend. Roli i parë për publikun shqiptar do të ishte “Komiti i Parë”, nga “Lulja e Kujtimit”, më 5 nëntor 1961. Role të tjera do të pasonin pas kësaj, si ai i Agronit nga opera “Heroina” e Vangjo Novës, e cila u vu më 1967, roli i Besnikut nga opereta “Brigada e grave” e Llazar Morckës më 1969-ën, Shpendi nga “Përtej mjegullës” e Pjetër Gacit më 1971, Doda te opera “Mrika”  e Prenk Jakovës më 1975-ën… deri te roli i Galan Lugaparit tek opera “Borana” e Avni Mulës më 1984. Fati do të ishte në anën e tenorit të ri, pasi në kohët e ndryshimeve në kulturën shqiptare, të ndikuara nga Revolucioni kinez, ai ndodhej për studime në Itali bashkë me kolegun Ramiz Kovaçi.

Të gjithë rrugëtimin e tij, nga fëmijëria, Moska, kthimi në Tiranë, vitet e specializimit në Itali, jetën nën censurën e kohës, martesën, apo zhvillimin e operës në Shqipëri, Gaqo Çako ia ka besuar për t’ia treguar një miku të tij të vjetër, i cili ka qenë protagonist pranë tij në një pjesë të madhe të këtij rrugëtimi, artistit Eno Koço i cili ka shkruar një biografi kushtuar këtij artisti. “Takoheshim mëngjeseve në kafene të ndryshme të Tiranës, jo larg shtëpisë së tij pranë “Pazarit të Ri”. Nga bisedat që bënim më habiste shumë fakti që memoria e tij vazhdonte të ishte e kthjellët, ashtu siç është rrënjosur në memorien e veshëve të shqiptarëve timbri i kthjellët i zërit të tij. Informacionet që më jepte dhe episodet jetësore që më rrëfente, ishin po aq thellë të rrënjosura në trurin dhe koshiencën e tij. Është një jetë e pasur, e mbushur me ngjarje dhe arritje kulmore, për të cilat kam privilegjin e madh që në dy periudha kohore të kem qenë shumë afër tij; të parën, atë të regjistrimeve të 34 arieve të huaja, të kënduara në gjuhën origjinale e në shqip, si dhe të 13 këngëve lirike qytetare shqiptare (pa llogaritur të tjera këngë e duete, gjithashtu të regjistruara në studion e Radios); të dytën, këtë, që po shkruaj si biograf i tij, por gjithnjë nga pozita e muzikantit dhe e mikut të tij në vite”, thotë Eno Koço, i bindur se kjo është një jetë që ia vlen të tregohet. Rrëfimi do të sjellë një portret të plotë të jetës dhe karrierës së një artisti të përmasave të Gaqo Çakos.

“Si çdo familje dhe çdo individ, edhe Gaqoja ka pasur ngjarjet e tij jetësore, që herë ia ngrinin e herë ia ulnin moralin. Ngjarjet më të vështira ai i kalonte me një lloj stoicizmi, ndoshta edhe i mbyllur në vetvete, ndërsa ngjarjeve kulmore (dhe të tilla kishte më së shumti) ai do t’ua ulte temperaturën, duke e sjellë jetën në atë të përditshmen, të zakonshmen e saj”, thotë Koço. Të gjitha sukseset, sigurisht, që e kanë një emër, dhe tenori ia dedikon këtë gruas së tij Luizës, e cila ka qenë frymëzuesja në jetën e tij.

“Luiza ishte pa dyshim amortizatori më i fuqishëm në jetën e tij, për ta mbajtur të shoqin jo vetëm në rrjedhën sa më të natyrshme të jetës, por mbi të gjitha, duke e stimuluar atë të ruante formën profesionale, për t’i zgjatur sa të qe e mundur karrierën e tij artistike. Ishte ajo, më shumë se kushdo tjetër, që dinte të thoshte fjalën e fundit në momente kyçe, kryesisht profesionale. Për këto ai ia ka ditur dhe ia di edhe sot fort Luizës”, tregon Koço. Rrëfimi për jetën e Gaqo Çakos, nuk mund të jetë thjesht një rrëfim për një jetë. Ai është rrëfim për një epokë dhe për ata njerëz që ngritën institucionin e operës në Shqipëri dhe krijuan një traditë, pavarësisht kushteve të vështira të kohës. Çako ishte i vetmi këngëtar lirik i Operës që merrte pjesë dhe këndonte në festivalet e Radios, të cilët përfshinin këngëtarë me zërin e tyre natyral (apo dhe këngëtarë me zë të impostuar ose gjysmë të impostuar, por jo këngëtarë lirikë të mirëfilltë operistikë. Çdonjërit prej këngëtarëve lirikë të Operës, por edhe të tjerëve muzikantë, ky pranim i Gaqos për t’iu përqasur gjinisë së këngës së ‘lehtë’, që në fillim të karrierës së tij, iu duk si një ‘devijim’ nga linja e pastër e këndimit lirik operistik.

“Mirëpo jeta tregoi se ky qëndrim i Gaqos mbartte një vizion të ndryshëm nga ai konvencional, vizion shumë më të gjerë e gjithëpërfshirës dhe provoi të ishte shumë i suksesshëm. Ai krijoi portretin e një këngëtari serioz operistik pranë skenës së Teatrit të Operës e Baletit dhe krahas këtij profili ai u shfaq (në fakt i luteshin të shfaqej) pa hezitim në ekranet televizive sa herë që i kërkohej një gjë e tillë, si dhe regjistroi zërin e tij në studion e Radio Tiranës për transmetimet radiofonike. Këngë të tilla festivalesh si “Këputa një gjethe dafine” e “Rrjedh në këngë e ligjërime” i dhanë atij famën. Gaqoja ishte i pari që filloi të regjistrojë muzikë operistike të huaj në një kohë kur në Shqipëri nuk praktikohej një gjë e tillë nga këngëtarët lirikë dhe as rekomandohej nga eprorët, pasi konsiderohej si një literaturë muzikore që mund të përmbante ‘influenca të huaja’, të dëmshme për ideologjinë e kohës.

Shumica e regjistrimeve të Gaqos, që i ka realizuar me mua, i përkasin vitit 1981, por edhe të tjera u bënë shkallë-shkallë deri më 1990”, thotë Koço. Për të ky libër nuk është thjesht një biografi, por dhe analizë e thelluar e zhvillimit të artit lirik në Shqipëri dhe reflektime nga ana e tij për shumë çështje të artit lirik. Për herë të fundit në skenë Gaqo Çako u ngjit me rastin e 100-vjetorit të lindjes së sopranos së njohur Tefta Tashko Koço. Në skenën ku gati gjysmë shekulli më parë kishte nisur karrierën (1961), ai këndoi një këngë tradicionale qytetare korçare “As aman moj lule” një duet me Teuta Koçon në këngën “As aman trëndafil çelës” dhe një tjetër duet, përsëri me Teutën, nga “Vejusha e gëzuar” e kompozitorit Franz Lehár.