Poetika te Lirikat e Frederik Rreshpjes

Modestisht provova të eksploroj në imagjinatën metonimike të poeti Rreshpja për të kuptuar veçanësitë e unit të tij poetik dhe tharmit artistik ku ky poet e mbrun frymëzimitn e tij krijues tek arritjet më të mira krijuese dhe të kuptoj raportet që ka poetika e tij me poetikën bashkohore, kombëtare dhe atë botërore

Stavri Trako

Modestisht provova të eksploroj në imagjinatën metonimike të poeti Rreshpja për të kuptuar veçanësitë e unit të tij poetic dhe tharmit artistik ku ky poet e mbrun frymëzimitn e tij krijues te arritjet më të mira krijuese dhe të kuptoj raportet që ka poetika e tij me poetikën bashkohore, kombëtare dhe atë botërore. Dallohet poezia e Rreshpjes për inteligjencë ndjejoro- emocionale të lartë. Poetika metonimike e Rreshpjes është e brujtur nga shpirtit traditës epike dhe legjendare të vendlindjes mes së cilës ai u rrit, tek duart e nanës si jasteku më i sigurtë i jetës deri te sintagmat metonimike që janë të papërsëritshme dhe të pakopjueshme.

Lirikat e zgjedhura të Frederik Rreshpjes janë meto-sintagma që priren nga theksa llogjik që përcaktojnë të kuptosh gjendjen e tij shpirtërore ku spikat : lirizmi i dhimbjes që e ka zotëruar, sidomos në vitet e pjekurisë si poet.

Lirizmi i Frederik Rreshpjes është burues ndër tre krojesh: ai romantik dhe estetizan, elegjiak dhe epik. Lirikat romantike qartësisht janë të mirëpritura në sofrën poetike bashkëkohore.

Te kënga “ Poezi” Rreshpja rrëfen shtegun ku ai përkundi mendimin poetik në imazhet e një realiteti misterioz: atje ku ka kësollën, vjeshta e ku të gjitha stinët janë fqinj:

Kësollë me hënë!/Në qiellin tërë shi pikë pikë/Mbi çatinë e kaltër /Kësolla e trishtimit të djelmënisë teme.

Në sfondin e imazheve misterioze te stinëve të cilat ai i viziton pa u pra, në më të lumen stinë të vjeshtës ai ndalet ma së shumti por, se zemrën e kam te ju njerëz dhe te dashnia e parë(nana) dhe të një brengë shoqëruese , -Ku vështrimi i thyem mbetet te xhami i plasun i dritares së saj.

Ai të detyron tu kthehesh imazheve të gjurmëzuara nga vitet e rinisë që si në poezinë “Akuarel”ai të përfshin ta ndjekish pas imazhin e lëvizjes së Yllit në muzg që si një vëzhgue ta ringjallësh ndjenjën e dashurisë së parë të mbushur plotë lot
prej të cilëve çelin trëndafilat/dhe ku gjurmëzohen thirrmat/e të dashuruarve që ah-hojnë/si psherëtime zërash të largët,/si një korr i pafundëm i të gjitha dashnive/që vijnë dhe vdesin te kjo âmë trandofilash./

Te poezia “Shiroka në dimër”kupton që poetika e Rreshpjes është e lidhur me vetminë e detit. Nuk ka më zogj , fluturimet u fshinë, bregu mendohet te këmba e ujrave dhe në rërën e haresës mbledh qeramikën e portretit të saj. E copëza artefaktesh te tilla dashurish të humbura gjithkush i ngujon në kujtesën e tij si çaste lumturie dy zemrash që vërtiten përjetësisht në imagjinatë .

Sa e shkurtër kjo verë . o Zot!/Një grusht rërë , një grusht diell/Në kalendarin e verë vetëm një e shtunë/Dhe tërë e shtuna vetëm me një puthje.

Poetika e ndjejimit të imazhit të mbramjes në prag pranvere ndihet të poezia “Ul kokën i lodhur “ ku Rreshpja e sjell imazhin e një prag pranvere , pikërisht në bujimin qarkësor të perceptuar me përmasa të paana të çeljes së pranverës, të ringjalljes së jetës që mund të përshfaqen me imazhe vetëm në imagjinatë .

Mbrëmja rend drejt qiellit/Hëna rend drejt një shtëpize reshë/ Mjegulla e ulur në korijen e fjetun/Një zgjim lulëzimi që premton mars/Dhe pikëllimi i borës me gjunjë te burimi/

Por spikat në vargje sintagmash gjendja shpirtërore e poetit si një alarm, gjethesh?!

Te lirika “Zogu” poeti Rreshpja bën apologji për krijimet e tij poetike . Ai lumturohet për çastin kur zogu(krijimi) ikën qiejve , por me bindjen që të ndodh ku fluturim duhet mbruhet nga dora e poetit. Ai i kujton çdo lexuesi se krijimi poetik tjerrasur në duart e poetit vjen nga çerdhja e shpirtit të tij , ku krijimi s’ka për gjetur prehje kurrë më. Me vetëdije të plotë estetike poeti Rreshpja beson se krijimin që ka kaluar në duart e poetit do ta mirëpres qielli, dhe na kujton se ka pasur shumë syresh që i kanë lëshuar duart e tij , shumë të dashuara për të, që ikën një e nga një. I bindur dhe se fluturimi i zogut të fundit të tyre që lëshoi nga duart e tij: Hija e tij u bë hënë dhe ra në det.
Te poezia “Diku, kudo” si e çdonjërit nga poetët në mendimin e tyre për imazhet që pasqyrojnë janë unike , andaj ai përditë duhet të qëmtojë atë diçka që nuk është rrëfyer më pare,se dashuria e tij,Itaka e ti , ka nevojë për një ishull.Se geni i fjetur në shpirtin e tij poetik do t’i zgjojë, se sytë prej shiu (plot shkëndijime )të tyre e vështrojnë nga dritarja , e ai ende si fëmija lakuriq (idlirë) mahnitet nga imazhi i tyre andaj si te çdo poet bien itakat e legjendave pas bregut madhështor të vetmisë (të krijmit )

Lirika e romantike “ Shi në plazh” është një apoteozë për ekzistencialen e planetit : detin, ujrat, qiellin dhe ajrin, me një mesditë të gjelbër mësuar me pezaulë të shtrirë si peshk në rërë. Por, beftas vjen shiu fladitës që u çon lajm dhe fushave të largëta me grurë. Horizonti i ditës së verës, qerthullohet nga një lumturi ndjejore zbukuruar me ylber dashurie.

Tepria e shiut i kthen poeti ndjenjën e trishtimit ,se në vetminë e plazhit at çast lahet vetëm rëra.

Por gjithësesi i mbetet një rreze gëzimi. Poeti i kërkon detit t’ia ruaj këtë këngë që e thurri nën retë e shiut.

Det i dashur !/Do të vij here pas here /Të hedh këtë pezaul përmbi botë.

Te kenga “Ky shi sonte…”është një përftim metonimoik imazhesh që korrelojnë me metaforat homeriane.

Qerrja e shiut mbjell pellgje /Dhe ikën pyjeve me vërtik ./Qertari i zi nëpër kodra /I bie vjeshtës me kamzhik/Tërë verës portretet tona vareshi nëpër gjethe/

Te lumi me gjethe të zhveshta lëkundet qerrja e pikëlluar e shiut që i pëfshinë në rrëketë e saj dhe lumenjtë i rrodhën te varrezat e detit gjethet e harruara të vjeshtës. Dhe dhimbja e shpirtit të poeti shprehet me një revoltë përmbyllëse pamëshirësisë së vdekjes dhe harresës së varrëmihësve që i mënuan:

Qerrtari i zi nëpër kodra /Përze vjeshtën pa mëshirë/Po vjen Perandaria e Ftohtë e dimrit ;/Oh! Sa do të ngrijmë, zemra ime!
Te poezia “Vinë ciganët” si njëri prej dashnorëve shpotitës poeti mbron limeret e dashurive pnga ngulimi i pazakontë i ciganëve ndër to, atje buzë lumit, me daulle dhe me hënë dhe me thirrma ah-hesh, që duket sikur qajnë dhe ulërinë, dhe poeti akohet se ai si të gjithë Romeot e qytetit ndjeu se çadrat rrethuan shpirtin e tij prej uji, dhe gjithçka nga rinia , folet më të bukura , të qarkuara me aureola të zjarrta dashurishë që nuk mund t’i harrojë për atë hënë e për magji. E pazakonta kish ndodhur. Ulërinin ciganët me daulle për dhimbjet e shkretëtirave të largëta. Por poeti rri zgjuar në breg për të mbrojtur nag ky mallkim, lumin e dashurive të qytetasve të tij ku gjithkush ka hënën e tij. Ah-he shpirti te korritë e trëndafilave dhe ai që derdh lot për atë që ishte dikur në një mars të shkuar.

Krroi elegjiak i lirikave të poetit Frederik Rreshpja te vëllimi “Lirika të Zgjedhura”

Te poezia ”Gjethja e fundit “ sintonohet me tonet e shpitrave elegjiak të poetëve në fluturimin e tyre të fundit, si te Ikja së shtërgut të fundit të Lasgushi, me ikjen e gjethes së fundit në qiellin e dimrit, nëpër erë, si një lamtumirë shpirtërore por jo me qetësinë drejt amshimit hyjnor ku shtegtojnë poetët por nervoz nga mynxyrat që le pas , ai kërkon që Zot i qiellit me vetëtima ta mbroj nga kjo e keqe.
Te poezia “Vinjet “ metamorfizon veten me shelgun e vetmuar të mbuluar me dimën dhe imazhin e lotëve që përciell shelgu, pasi zogjtë dhe gjethet e braktisin dhe era që i lëshon boçen e shiut ndër dhê, një konceptim kafkjan i realitetit ekzistencial të poeteve në kohën kur ai jetoi. Mendimi poetik i Rreshpjës është dy krahësh ai asnjëherë nuk shkëputet nga çastet e lumtura të fëminisë, si zilka që i tringëllinë në degët e kujtesës, hënëza e ngrënë nga shtëllungat e vjeshtës , akullzimin e kristalizuem të natyrës , që përkojnë dhe me gjendjen e tij të trishtë , fatkeqe që si Serembeja , fundon me piskamën që lëshojnë pastelet e borës së mardhët.
Te poezia “Rekuiem” me respekt merr penelin poetik siç bëri Lasgushi duke e përvijuar imazhin e tij elegjiak si një gjethe që noton në një përrua në një ditë të vdekur vjeshte, kur kaluan me ngut dhe në heshtje shtergët e fundit me sy të verdhë. Prej këtyre drurëve (lisave ) rrëzohet trishtimi i borës në lugina me hënë lyer (vegim i parajsës) dhe ku drerët e erës venë kryet me dhimbje, me brirët prej akulli thyer parathënie e vdekjes së vjeshtës poetike, të përzgjedhurës së tij mes stinëve, që e shoqëron me thirrmor të krijimeve anonime popullore.
Qefini me gjethe të tharë/O dimri i drerëve me brinjë në erë/Kë vjeshtë të qajmë më parë?

Te skica poetike “Vizatim” na sjell si imazh fundin e të dhimbshëm të poetëve martirë

Bien nga çerdhet ëndërrat e zogjve /Bien rrezet e fundit dhe gjethet (shpirti poetic)/Dhe në skaj të një reje po ndez qiriun e hënës/Për tërë këta shpirtëra të rënë

Te skica e dytë”Vizatim “drurët( metonema të shpirtërave të poetëve) mbeten si antena të shpirtit të tyre edhe ku zërat kanë vdekur,se u gëzohen zogjve që dikur i lëshuan nga duart e tyre tani e kanë shtëpinë te era .U harrua hëna në kujtesën e gjetheve . Rrëzohet çdo ditë nga mollët vjeshta.

Të poezia “Mbi kodrat e mbuluara me borë” i rënë në gjunjë ndan një pishe metafora e shtojzavalleve të bjeshkëve ,një re e trishtuar qan me lot. Për një çast pisha ai kujton simbolin e bukurisë femrore me pishat të bjeshkëve shqiptare, që përdoret mjeshtërisht dhe nga Camaj . Dua të besoj që kjo elegji i kushtohet këtij mjeshtri të madh të letrave shqipe.

Kushedi nga ç’dhimbje qiellore /Kushedi nga ç’dhimbje lartësie /Dhe mbi kodrat e mbuluara me bore/Rreth zjarrit të hënës ujqit flenë/E mjegullat nëpër ëndrra e tyre /Ngjiten mendueshëm si dhentë./

Rreshpja ka bindje të plotë se nga anatemimi I politikës poetët I mbron bronxi i rrufeve i qiellit të Iliadës e ai shpreson se dikur një botë e tërë do gjëmojë me tërbim , veç për këto gjethe që bien nga supet , veç për një dimër veç për një stinë.

Në poezinë “Në rafshinën e shkretë” vargu: Ikën një tufë me pata drejt korrijes, të lë përshtypjen e një thirrme që ka Brenda vetes me të cilën merr në shpirtin poetik të poetit Fatos Arapit.

Poeti pohon se me diskot e xhamta asgjë nuk e lidh vetëm me drurët(lisat e letërsisë)e merr malli shumë, nga që me çdonjerin prej tyre ka lidhur miqësi , lidhja me ata të njejtëtit i bashkon shtëpia e gjetheve e krijuesve. Sesili prej poetëve të vërtetë për Rreshpjen është unik si çdo gjethe. Do të jetë i lumtur të vdes te shtëpia e gjetheve në një ditë vjeshte, dhe një tufë me pata ikën mbi të , tërë hir legjende.
Te elegjia “Shtegtari” shpreh një pohim drithërues për poezinë e tij, si një metonemë shpirti qe vetem poeti ia di kuptimin e vërtetë.
Hënë s’ka, yje s’ka /Ecën vetmija me bijtë e saj/Asnjë s’më pret te porta vetëm trishtimi./Dhe trëndafilat tërë ankth/Nata dremit te ajri i dritares /Ku janë gdhendur sytë e mi në një moment pikëllimi.