Shkrimtari ukrainas, Serhij Zhadan: BE po e lë Ukrainën në dorë të agresorëve

Intervista

Zoti Zhadan, a arrini t’i njihni sërish miqtë tuaj tashmë në radhët e separatistëve në Lindje të Ukrainës?

Zhadan: Kjo është një pyetje e komplikuar. Unë mund t’ju them se kush mori pjesë në demonstratat pro-ruse në mars. Ata ishin para së gjithash qytetarë nga Ukraina, megjithëse në atë kohë ishin shfaqur edhe qytetarë nga Rusia, të përgatitur mirë. Me kohë ata u bënë gjithnjë e më shumë. Ne kemi jetuar të gjithë në të njëjtin vend më parë, kemi lexuar të njëjtët libra, e kemi dëgjuar të njëjtën muzikë. E megjithatë, tani është kështu, që për disa prej nesh, Ukraina është ai vend që do të thotë diçka, e për të tjerë, ajo është papritur një krijesë e pakuptueshme. Kjo, në fakt, është më e keqja që po ndodh, pra ajo çka prej muajsh po ndodh në Donbass: që qytetarët e një vendi nuk ia dalin dot më të shkojnë me njëri-tjetrin dhe të merren vesh.

E pra, çfarë ishte ndryshe para këtij konflikti?

Zhadan: Kjo është thuajse tragjike. Në 23 vitet e shkuara të pavarësisë së Ukrainës, kushtet për një konflikt të armatosur në Lindje, nuk kishin ekzistuar fare. Madje as gjatë “Revolucionit të Portokallinjtë” në vjeshtë të 2004-s. As në dhjetor 2013 apo janar 2014. Për mua kjo është një dëshmi se i gjithi ky projekt “Për Rusinë e Re”, pseudorepublikat, është iniciuar nga jashtë dhe është nxehur atmosfera. Përveç saj, që nga fillimi, me ç’duket, ishte menduar që pas “protestave civile” të qëndronin shërbimi i fshehtë rus, ushtarët rusë dhe armët ruse. Qysh nga fillimi, Rusia ka luajtur një rol vendimtar.

A ishte Ukraina tolerante ndaj rusëve etnikë që jetonin në territorin e saj?

Zhadan: Kjo tingëllon sikur qeveria ukrainase të ishte krijuar vetëm nga ukrainasit etnikë dhe rusët etnikë sikur të kishin jetuar gjithnjë në kushte getoje. Dhe sikur ukrainasit etnikë dhe rusët etnikë të kishin jetuar të ndarë deri para pak kohëve. Ukraina është një vend multietnik, në Ukrainë mbizotëron de facto dygjuhësia. Të mos flasim pastaj për panoramën mediatike dhe tregun e librave, ku dominojnë dukshëm mediat rusishtfolëse e shtëpitë e botimit që lëvrojnë gjuhën ruse.

Qeveria në Kiev dëshiron pikërisht të ndryshojë këtë e ajo po planifikon një censurë ndaj artit rus?

Zhadan: Është në fakt një simptomë e rrezikshme, kur një shtet censuron vepra arti. Unë vetë jam kundër një censure të tillë. Por gjithashtu qëndron fakti se në Rusi është shumë e përhapur propaganda antiukrainase. Në libraritë ruse, prej kohësh qarkullojnë vepra letrare me skenar një luftë kundër Ukrainës dhe ukrainofobia gjendet edhe në kinema e televizione. Unë nuk jam i sigurt, nëse është e drejtë të lejosh të tilla vepra në Ukrainë. “Mein Kampf” për shembull është i ndaluar. Ndoshta ne kemi nevojë për një debat të gjerë rreth kësaj teme, ky do të ishte ndoshta më mirë sesa censura shtetërore.

A pranohen pra letrarë ukrainas që shkruajnë në rusisht?

Zhadan: Vetëkuptohet. Për shumë ukrainas, rusishtja është gjuha e nënës. Dhe kësisoj ka një numër të madh lirikësh interesantë dhe prozatorë që shkruajnë në rusisht, si për shembull Andrej Kurkow, Aleksander Kabanov dhe Boris Çersonskij, për të përmendur vetëm disa. Ata janë pjesë e panoramës sonë letrare, pa të cilët hapësira jonë kulturore do ta kishte humbur shumëllojshmërinë e vet.

Përse në pranverë pra ndryshoi atmosfera në Donbass, duke sjellë një kryengritje kundër qeverisë së vet?

Zhadan: Ndoshta kjo lidhet me frikën për pasojat që do të kishte revolucioni që ndodhi në Kiev. Arratisja e ish-presidentit Janukoviç, që e ka origjinën nga Donbassi dhe që kishte arritur të bënte lart në karrierë, duke kapur zyrën më të lartë shtetërore në Kiev, ndryshimi i pushteteve, më parë rezistenca e përgjakshme në “Maidan”: të gjitha këto mbollën frikë te njerëzit dhe nxitën refuzimin masiv. Propaganda ruse dhe mediat pranë presidentit të rrëzuar Janukoviç, me prognozat e trillimet e tyre ndaj synimeve të këtyre revoltave, sigurisht se ndikuan në këtë mesele. Kështu, te banorët e Lindjes së Ukrainës u krijua në kokë imazhi i “fashistëve në ‘Maidan’”, që shumë shpejt do të vinin në pushtet e do t’i rrasnin të gjithë nëpër kampe përqendrimi.

A ka ndryshuar ndonjë gjë nga ky imazh deri më tani?

Zhadan: Unë besoj se shumica e banorëve në Donjeck e Luhansk, sot do t’i dorëzoheshin vetëm me pahir projektit për Republikën Popullore të Donjeckut e Luhanskurt, kur terrori të merrte fund e luftimet gjithashtu. Por popullsia lokale atje, nuk pyetet më. Dhe ajo është ajo që po vuan, sigurisht, më së shumti nga ky konflikt.

Ju vetë ishit aktivist i “Revolucionit të Portokallinjtë” dhe e keni demonstruar edhe në “Maidan”. A mos ishte ndërhyrja atje, një fenomen i cili duhet marrë tashmë në analizë?

Zhadan: Ju po mendoni, a jam bërë unë pishman për atë që kam bërë? Natyrisht se jo. Sigurisht se ka njerëz që sot thonë: ndoshta do të kish qenë më mirë ta linim gjithçka, ashtu siç ishte. Atëherë do t’i kishim shmangur viktimat e sotme. Vdekja e njerëzve nuk justifikohet me asgjë dhe nuk kompensohet dot. Por, një situatë revolucionare nuk vjen nga hiçi, për të ka gjithnjë ca shkaqe. Shoqëria ukrainase, e kjo është shumë evidente, nuk dëshiron të jetojë më si deri më tani. Ajo do ta vazhdojë luftën e saj për ndryshime, megjithëse po paguan një çmim të lartë për këtë. Unë jetoj këtu dhe jam pjesë e kësaj shoqërie. Pra, nuk mund të qëndroj jashtë saj.

Nga të majtët perëndimorë vijnë gjithnjë e më shumë kritika, se në ato zhvillime ka pasur shumë fashistë…

Zhadan: Të majtët perëndimorë, sipas mendimit tim, kanë një problem terminologjik: fashistët janë të njëjtët që në vendin e tyre instaluan kultin e individit dhe që u sollën me agresivitet kundër vendeve të tjera. Në Ukrainë, nuk ka as diktaturë, as racizëm, e as nacionalizëm shtetëror – dhe Ju nuk pretendoni të kundërtën apo jo? Në Parlamentin ukrainas, ka më pak të djathtë sesa në Europarlament.

Gjermanët kanë një raport mazokist me patriotizmin, ka thënë jo shumë kohë më parë publicisti Alfred Grosser. Çfarë do të thotë patriotizmi për ju?

Zhadan: Më së miri, patriotizmi shfaqet në një stadium futbolli apo ndoshta në ndonjë festival kënge. Por kur në vendin tënd mbizotëron de facto lufta dhe ekzistenca e tij vihet në pikëpyetje, atëherë nis e sjell, me apo pa dashje ndërmend, mendime që të bëjnë të kuptosh se çfarë është vendlindja për ty, si e kuptojnë atë bashkëqytetarët e tu, se çfarë pozicioni duhet marrë përballë një vendi tjetër. Unë besoj se ky lloj patriotizmi do të sjellë një aktivitet më civil dhe do të rrisë ndërgjegjen e shpirtin e përgjegjësisë.

Çfarë presin ukrainasit nga bashkësia ndërkombëtare dhe nga Bashkimi Europian?

Zhadan: Unë jam i sigurt se shumica e ukrainasve tashmë, qysh nga ky dimër, nuk do të kenë më iluzione mbi atë se çfarë është ndershmëria dhe paanshmëria e BE-së. Politikanët europianë mbajnë edhe ata një përgjegjësi për zhvillimet në Lindje të Ukrainës. Ata duhej ta ndalonin në kohën e duhur Janukoviçin, të kishin ushtruar presion në kohën e duhur ndaj tij. Në vend të kësaj, ata trokisnin gotat me një diktator. Po kështu bëjnë sot me diktatorin rus dhe me këtë faktikisht i kanë dhënë dorën agresorit të Ukrainës. Ukrainasit pra, nuk kanë asnjë iluzion më – ata shohin me shumë realizëm se si BE-ja mat e pret me dy metra.

Në librin tuaj “Anarki në Ukrainë”, thuhet: “Harroje politikën, mos lexo më gazeta, mos navigo në rrjet”. A duhet që një shkrimtar ukrainas ta nxisë këtë mendim në kushtet e rrethanat aktuale, kur i duhet të shkruajë?

Zhadan: Kur bashkatdhetarët e tu humbin jetën, kur qytete në vendin tënd digjen, kur mijëra njerëz braktisin shtëpitë e tyre e duhet të marrin arratinë, atëherë kjo nuk është më politikë. Është një tmerr, ndaj të cilit duhet të reagohet. Ne të gjithë sot jemi në një situatë, në të cilën vlen të pretendohet më e rëndësishmja: e drejta për lirinë, e drejta për sovranitetin e shtetit tonë, e drejta për të ardhmen tonë. A mund të shkruajmë për këto? Nuk mundet, duhet.

Marrë nga “Der Spiegel”